Vəfat edənin nəsəbi və səbəbi varislərinin hamısına – ananın qohumları, məsələn, ana tərəfdən qardaş və bacı istisna olunmaqla – diyədən irs düşür.
Diyə sair borclar kimidir və onu vəfat edən şəxsin malının əslindən (üçdə biri çıxılmazdan və vərəsələr arasında bölünməzdən öncə) ödəmək vacibdir.
Zinadan doğulmuş uşaq bir çox hallarda məsələn, saxlayıb-böyütmək, xərclərini vermək və sair bu kimi hökmlərdə şəriət baxımından qanuni uşağın hökmündədir. (İrs məsələsi kimi müstəsna olmasına sübut-dəlil olan hallardan başqa.) Buna görə də məhrəmlik, böyüdüb boya-başa çatdırmaq və tərbiyələndirmək kimi hökmlərin hamısı vələduz-zinada var. Təkcə irs ona çatmır.
Hədisin mənası budur ki, ərinin uşağı olan təqdirdə zövcənin (arvadın) səhmi ilkin hökmə əsasən səkkizdə bir olacaqdır. Lakin valideynin (ata-ananın) və iki qızın səhmləri ilə yanaşı mühasibə olunarsa, onların səhmlərinin məcmusunu toplasaq 27 səhm olacaqdır. (Əgər əmlakı 24 hissəyə bölsəniz 16 pay suluseyn (üçdə iki), 8 pay suduseyn (altıda iki) və 3 pay (səkkizdə bir) olacaqdır. 16, 8 və 3-ün məcmusu 27 pay edir.) Əgər iyirmi yeddi paydan üçünü götürsəniz doqquzda birə bərabər olar. Hədisin təfsiri belədir. Lakin fiqhi nəzəriyyələrə görə digər hədislərə nəzər salmaqla bu məsələdə fikir ayrılığı mövcuddur.
Atanın əvvəlcə vəfat etdiyini fərz edirik: onun malından bu övlada irs çatır, onun da irs payı yetim övladlarına yetişir. Sonra oğulun əvvəlcə vəfat etdiyini fərz edirik: onun sahib olduğu əmlakın bir hissəsi ataya və bir hissəsi onun övladlarına çatır. Bir sözlə, irs qanununa əsasən onların hər birinə digərinin əmlakından irs çatır və həmin irs onların varislərinə yetişir.
Əgər müamilə zahirdə ciddi və ixtiyar üzündən baş vermişdirsə, əksi sübuta yetməyincə qüvvədədir. O, ölümlə nəticələnən xəstəlikdə olduğuna görə ehtiyat budur ki, yalnız əmlakının üçdə birində (müamiləyə) əməl olunsun və yerdə qalanında isə varislərlə müsalihə olunsun (razılaşdırılsın).
Sualda fərz olunanlara əsasən, yalnız müsəlman varisə ondan irs çatır. Lakin belə hallarda əxlaq normalarına riayət etsələr, daha yaxşı olar.
Onun irsi İmama (əleyhis-səlam) və ya onun canişininə çatır.
Onun ölümünə yəqin edilməyincəyə qədər əmlakı qorunub saxlanılmalıdır. Əgər bu əmlakın tələf olacağı ehtimalı varsa, şəri hakimin icazəsi ilə satılmalı, pulunu itkin düşən şəxsdən bir xəbər çıxana qədər şahidlərin hüzurunda varislərdən etibarlı olanlara verilməlidir.
Bu işə razılıqları olsa və azyaşlı (səğir) olmasalar maneəsi yoxdur.
Yuxarıdakı məsələ kimidir; yalnız güllələrin sayı həddən artıq çox olarsa, bu halda vərəsələrin hamısının haqqıdır.
Ehtiyat, sair varislərlə müsalihə etmək (onların razılığını əldə etmək) və varislərin arasında azyaşlı (səğir) olduğu təqdirdə onun haqqını verməkdir.
