مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی

كسى كه مى‌خواهد از مکه بيرون رود مستحب است طواف وداع بجا آورد و در هر شوطى حجرالأسود و ركن يمانى را ـ در صورت امكان ـ استلام نمايد و چون به مستجار رسد مستحباتی كه قبلاً براى آن مكان ذكر شد به‌جا آورد و آنچه خواهد دعا نمايد، بعداً حجرالأسود را استلام نموده و حمد و ثناى الهى نمايد و صلوات بر پيغمبر و آل او بفرستد و اين دعاء را بخواند:«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى محمد عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِيِّکَ وَ أَمüينِکَ وَ حَبüيبِکَ وَ نَجِيِّکَ وَ خِيَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ. أَللّهُمَّ كَما بَلَّغَ رِسالاتِکَ، وَ جاهَدَ فüي سَبüيلِکَ، وَ صَدَعَ بِأَمْرِکَ، وَ أُوذِىَ في جَنْبِکَ، وَ عَبَدَکَ حَتّى أَتاهُ اليَقينُ. أللّهُمَّ اقْلِبْني مُفلِحاً مُنْجِحاً مُسْتَجاباً لى، بِأَفْضَلِ مايَرْجِعُ بِهِ اَحَدٌ مِنْ وَفْدِکَ، مِنَ المَغْفِرَةِ وَ الْبَرَكَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الرِّضْوانِ وَ الْعافِيَةِ».و مستحب است وقت بيرون آمدن، از مقابل ركن شامى بيرون رود و از خداوند متعال توفيق مراجعت بطلبد و وقت بيرون رفتن معادل یک‌درهم خرما خريده و آن را به فقرا صدقه دهد.

حج او اشکالى ندارد، ولى قربانى بر ذمّه‌اش می‌ماند. اگر ماه ذی‌الحجه تمام نشده، در وطنش قربانى می‌کند. در غیر این صورت، در سال آینده در ماه ذی‌الحجه قربانى می‌نماید.

وقوف در عرفات داراى دو قسم است: 1. وقوف اختيارى 2. وقوف اضطرارى.«وقوف اختيارى عرفات» از حدود ظهر تا غروب آفتاب است.«وقوف اضطرارى عرفات» مقدارى ـ هرچند كم ـ از شب عيد است.

26. لازم نيست سنگ‌ها به ستون و ديواره جمره اصابت كند، بلكه كافى است در حوضچه اطراف بيفتد؛ زيرا جمره همان محل اجتماع سنگ‌هاست.27. رمى جمرات از طبقات بالا مانعى ندارد و كسانى كه در روز نمى‌توانند رمى كنند، مى‌توانند شب قبل يا بعدازآن رمى نمايند.

در حج بذلى، دهنده پول مى‌تواند از بذلش برگردد (مگر این‌که خويشاوند يكديگر باشند) ولى اگر در بين راه باشد، بايد هزينه بازگشت او را بپردازد و اگر بعد از احرام باشد، بازگشت او اشكال دارد، ولى در مواردى كه از فيش استفاده مى‌شود و عملاً قابل بازگشت نيست، حقّ رجوع ندارد.

هرگاه احتمال بيمارى يا نقص بعضى از شرايط معتبر در قربانى را بدهد، احتياط آن است كه آن را وارسى كند، هرچند در احتمال غير عيب‌هاى مادرزادى وارسى كردن واجب نيست.

تراشيدن موى سر مخصوص مردان است و در مورد زنان تراشيدن موى سر جايز نيست و تنها كوتاه كردن مقدارى از آن واجب است.

28. قربانى كردن در هر يك از قربانگاه‌های موجود جايز است، هرچند خارج از محدوده منى است؛ مشروط بر این‌که گوشت‌ها تلف نشود. 29. بهتر است قربانى را روز عيد ذبح كنند؛ ولى تأخیر آن تا روز سيزدهم نيز جايز است. 30. لازم نيست ذابح شيعه باشد؛ بلكه هر مسلمانى كه ذبيحه او پاك و حلال است مى‌تواند ذبح كند. 31. سربریدن و ذبح حيوانات، براى قربانى يا غير آن، با چاقوهاى استيل و فلزات ديگر، اشكالى ندارد. 32. قربانى را مى‌توان شخصاً ذبح نمود، يا به شخص ديگرى كه به او اطمينان دارد نيابت داد. خواه مدير كاروان باشد، يا اعضاى بعثه حج، يا بعضى از دوستان (معيار اطمينان داشتن به كار نايب است)؛ و لازم نيست وكيل نام صاحب قربانى را بداند، همين اندازه كه نيّت او را كند كافى است، هرچند بردن نام او به هنگام ذبح بهتر است و اگر كسى بدون گرفتن وكالت از طرف ديگرى قربانى كند صحيح نيست.33. مسلمانان بايد كارى كنند كه گوشت‌های قربانى از بين نرود و مجبور به سوزاندن و دفن كردن آن نباشند؛ زيرا اين كار اسراف و حرام است و ادلّه قربانى شامل آن نمى‌شود و چنانچه مستحقّينى در منى يافت نشوند، لازم است آن را به ساير بلاد اسلامى ببرند و به فقرا و مؤمنان بدهند و يا پول آن را كنار بگذارند و هنگام بازگشت در محل خود قربانى كنند و يا با دوستان خود هماهنگ كند كه در همان روز بعد از رمى جمره قربانى كنند؛ و هر يك از این‌ها كافى است. 34. تا انجام‌ كه ممكن است بايد قربانى را در قربانگاه‌های موجود انجام داد و از تلف شدن گوشت آن جلوگيرى كرد؛ امّا اگر بعد از تلاش و كوشش، يقين پيدا كند كه راهى براى استفاده از گوشت قربانى نيست و حتماً ضايع مى‌شود، بايد از قربانى در انجام‌ صرف‌نظر كند و پول آن را كنار بگذارد و هنگام بازگشت در محل خود قربانى نمايد. البتّه در ماه ذی‌الحجه همان سال و اگر ممكن نشد در ماه ذی‌الحجه سال آينده قربانى مى‌كند و می‌تواند به‌وسیله تلفن با دوستان خود هماهنگ كند كه در همان روز بعد از رمى جمره قربانى كنند؛ ولى اين كار واجب نيست.35. در وضعیت فعلى كه مسئولین حج مى‌گويند گوشت قربانى در دستگاه‌هاى مجهّز نگهدارى و سپس به دست نيازمندان مى‌رسد (ولى تمام قربانى‌ها در خارج از منى صورت مى‌گيرد) حجاج محترم مخيّرند انجام‌ قربانى كنند يا پول قربانى را كنار گذاشته و بقيه اعمال را به‌جا آورده و پس از بازگشت در ماه ذی‌الحجه در وطنشان قربانى كنند. 36. استفاده از وسايل ماشينى براى ذبح حيوانات مانعى ندارد، ولى شرايط ذبح شرعى مانند روبه‌قبله بودن و بسم‌الله گفتن و غير آن بايد رعايت شود.

كسى كه «وقوف اختيارى عرفه» را با «وقوف اضطرارى روز مشعر» درك كند (يعنى بعدازظهر عرفه تا غروب در عرفات بوده، ولى به علّتى بعد از طلوع صبح تا طلوع آفتاب در مشعر نمانده است، امّا مقدارى قبل از ظهر روز عيد را در مشعر وقوف كرده)، حج او نيز صحيح است.البته چنين شخصى اگر وقوف اختيارى مشعر را از روى عمد ترك كرده باشد حجش باطل است.

هرگاه «وقوف اضطرارى عرفه» را با «وقوف اختيارى مشعر» بجا آورد (يعنى روز نهم به عرفات نرسيده و تنها مقدارى از شب دهم را در انجام‌ مانده، سپس در مشعرالحرام از طلوع صبح تا طلوع آفتاب وقوف كرده)، چنين كسى نيز حجش صحيح و بدون اشكال است.البته اگر عمداً وقوف اختيارى عرفه را ترك كرده باشد، حج او باطل است.

مستحبات احرام چند چيز است:1. قبلاً بدن خود را پاكيزه نموده و ناخن و شارِب (سبيل) خود را بگيرد و موى زير بغل و اطراف عورت را زايل كند.2. كسى كه قصد حج دارد از اوّل ماه ذى‌القعده و شخصى كه قصد عمره مفرده دارد پيش از يك ماه، موى سر و ريش را رها كند و بعضى از فقها قائل به وجوب آن شده‌اند و اين قول هرچند ضعيف است، ولى موافق احتياط مى‌باشد.3. پيش از احرام در ميقات غسل احرام كند و اين غسل از زن حائض و زنى كه وضع حمل كرده نيز صحيح است و تقديم اين غسل، به‌خصوص درصورتی‌که خوف آن باشد كه در ميقات آب يافت نشود، جايز است و در صورت تقديم، اگر در ميقات آب يافت شد مستحب است غسل را اعاده بنمايد و هرگاه مكلّف پس ‌از انجام‌ غسل احرام لباسى بپوشد، يا چيزى بخورد كه بر محرم حرام است، تكرار غسل مستحب است، البته پوشیدن لباسی غیر از لباس احرام برای خانم‌ها بعد از غسل، غسل احرام اشکالی ندارد و تکرار غسل لازم نیست؛ و اگر در روز غسل نمايد، آن غسل تا آخر شب آينده كفايت مى‌كند. همچنين اگر در شب غسل كند تا آخر روز آينده كافى است؛ ولى اگر بعد از غسل و پيش از احرام وضوى او باطل شد، غسل را اعاده نمايد.4. هنگام پوشيدن دو جامه احرام بگويد:«اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذي رَزَقَني مَا اُواري بِهü عَوْرَتِي و اُؤَدِّي فيهِ فَرْضي، وَ أعْبُدُ فيهِ رَبِّي و اَنْتَهي فيüهِ إلى مَا اَمَرَنِي. الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذي قَصَدْتُهُ فَبَلَّغَني و أرَدْتُهُ فَاُعانَنىü، وَ قَبِلَني وَ لَمْ يَقْطَعْ بي، وَ وَجْهَهُ أرَدْتُ فَسَلَّمَني. فَهُوَ حِصْني وَ كَهْفِي و حِرْزي وَ ظَهْري وَ مَلاذي وَرَجائي وَ مَنجاي و ذُخري وَ عُدَّتى في شِدَّتي وَ رَخائي».5. دو حوله احرام از جنس پنبه باشد.6. احرام را به ترتيب زير ببندد:در صورت امكان بعد از نماز ظهر و اگر ممكن نبود، پس از نماز واجب ديگر و چنانچه آن‌هم امكان‌پذير نبود، بعد از شش يا دو ركعت نماز نافله، كه در ركعت اوّل پس از حمد سوره توحيد و در ركعت دوم سوره قل يا ايّها الكافرون را بخواند و شش ركعت افضل است و پس از نماز، حمد و ثناى إلهى به‌جا آورد و بر پيغمبر و آل او صلوات بفرستد؛ آنگاه بگويد:«اللَّهُمَّ إنَّي أسألُکَ أنْ تَجْعَلَني مِمَّنِ اسْتَجابَ لَکَ، وَ آمَنَ بِوَعْدِکَ، وَاتَّبَعَ أمْرَکَ، فإنَّي عَبْدُکَ وَ في قَبْضَتِکَ، لا أوُقى الا مَا وَقَيْتَ، وَ لا آخُذُ الا مَا أعْطَيْتَ، وَ قَدْ ذكَرْتَ الْحَجَّ فَأسْاَلُکَ أنْ تَعْزِمَ لي عَليهِ عَلى كِتابِکَ وَ سُنَّةِ نَبِيِّکَ صَلَواتُکَ عَليهِ وَ آلِهِ و تُقَوِّيَني عَلى مَا ضَعُفْتُ، وَ تُسَلِّمَ لي مَناسِكي في يُسرٍ مِنْکَ وَ عافِيَةٍ، وَ اجْعَلْني مِن وَفْدِکَ الَّذي رَضِيْتَ وَ ارْتَضَيْتَ، وَ سَمَّيْتَ وَ كَتَبْتَ. اللّهُمَّ إنَّي خَرَجْتُ مِنْ شُقَّةٍ بَعيدةٍ، وَأنْفَقْتُ مالي إبْتِغاءَ مَرْضاتِکَ. اللّهُمَّ فَتَمِّمْ لي حَجَّتي وَ عُمْرَتي. اللّهُمَّ إنّي اُرِيدُ الَّتمَتُّعَ بِالعُمرَةِ إلى الحَجِّ، عَلى كِتابِکَ وَ سُنَّةِ نَبِيِّکَ، صَلَواتُکَ عَلَيهِ وَ آلِهِ، فَإن عَرَضَ لي عارِضٌ يَحْبِسُني فَخَلِّني حَيثُ حَبَسْتَني، بِقَدَرِکَ الَّذي قَدَّرْتَ عَلَىّ. اللّهُمَّ إنْ لَمْ تَكُنْ حِجَّةً فَعُمرَةً اُحَرِّمُ لَکَ شَعْري وَ بَشَري وَ لَحْمي وَ دَمي وَ عِظِامي وَ مُخِّي وَ عَصَبِي مِنِ النِّساءِ وَ الثِّيابِ وَ الطّيüبِ، أبْتَغي بِذلِکَ وَجْهَکَ وَ الدّارَ الآخِرَةَ».7. نيّت احرام را بر زبان جارى كند و تنها به نيّت قلبى قناعت نكند و براى مردان مستحب است تلبيه را بلند بگويند.8. سابقاً گفتيم كه تلبيه واجب، كه احرام به آن حاصل مى‌شود، بنا بر احتياط چنين است:«لَبَّيْکَ اللّهُمَّ لَبَّيکَ، لَبَّيْکَ لا شَرِيکَ لَکَ لَبَّيکَ، إنَّ الحَمْدَ وَ النِّعْمَةَ لَکَ وَ المُـلْکَ، لا شَرِيکَ لَکَ».و مستحب است پس‌ازآن بگويد:«لَبَّيْکَ ذَا الْمـَعارِجِ لَبَّيْکَ، لَبَّيْکَ داعِياً اِلى دارِ السَّلامِ لَبَّيْکَ، لَبَّيْکَ غَفّارَ الذُّنُوبِ لَبَّيْکَ، لَبَّيْکَ اهل التَّلْبِيَةِ لَبَّيْکَ، لَبَّيْکَ ذَاالْجَلالِ وَ الاِْكْرامِ لَبَّيْکَ، لَبَّيْکَ تُبْدِئُ وَ الْمَعادُ اِلَيْکَ لَبَّيْکَ، لَبَّيْکَ تَسْتَغْني وَ يُفْتَقَرُ اِلَيْکَ لَبَّيْکَ، لَبَّيْکَ مَرْعُوباً وَ مَرْهُوباً اِلَيْکَ لَبَّيْکَ، لَبَّيْکَ اِلهَ الْحَقِّ لَبَّيْکَ، لَبَّيْکَ ذَا النَّعْمآءِ وَ الْفَضْلِ الْحَسَنِ الْجَميلِ لَبَّيْکَ، لَبَّيْکَ كَشّافَ الْكُرَبِ العِظامِ لَبَّيْکَ، لَبَّيْکَ عَبْدُکَ وَ ابْنُ عَبْدَيکَ لَبَّيْکَ، لَبَّيْکَ يا كَرِيمُ لَبَّيْکَ».و خوب است اين جمله‌ها را نيز بگويد:«لَبَّيْکَ أَتَقَرَّبُ اِلَيْکَ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِ محمد لَبَّيْکَ، لَبَّيْکَ بِحَجَّةٍ اَوْ عُمْرَةٍ لَبَّيْکَ، لَبَّيْکَ وَ هذِهِ عُمْرَةُ مُتْعَةٍ اِلَى الْحَجِّ لَبَّيْکَ، لَبَّيْکَ اهل التَّلْبِيَةِ لَبَّيْکَ، لَبَّيْکَ تَلْبِيَةً تَمامُها وَ بَلاغُها عَلَيْکَ».9. تلبيه‌ها را در حال احرام و در موارد زير تكرار كند:الف) هنگام برخاستن از خواب. ب) بعد از هر نماز واجب و مستحب. ج) وقت رسيدن به زوّار ديگر كه سواره هستند. د) هنگام بالا رفتن از بلندى، يا سرازير شدن از آن. هـ ) وقت سوارشدن يا پياده شدن. و) در اوقات سحر تلبيه بسيار بگويد. 10. زنان حائض و نفساء (زنى كه وضع حمل كرده) نيز اين تلبيه‌ها را بگويند.شخصى كه عمره به‌جا مى‌آورد تلبيه گفتن او در عمره مستمر خواهد بود تا خانه‌هاى مکه را ببيند و پس‌ازآن قطع خواهد شد و تلبيه حج تا ظهر روز عرفه ادامه دارد و پس‌ازآن قطع خواهد شد.

هرگاه صاحب فيش، حج واجبش را انجام داده باشد و یا مستطيع نباشد و حج بر او مستقر نشده باشد و اکنون‌که نوبتش رسیده به علّت بدهی و مشکلات مالی قادر بر رفتن به حج نیست، می‌تواند فیش خود را مطابق مقررات حکومت اسلامی به دیگری واگذار کند.