مخارج و هزينه استخراج معدن و تصفيه آن (درصورتی‌که احتياج به تصفيه دارد) و همچنين اجاره‌ای را كه جهت معدن می‌پردازد از آن كم می‌شود و باقيمانده خمس دارد، ولى مخارج سال از درآمد معدن كسر نمی‌شود.
واجب است خمس چيزى را كه از معادن طلا، نقره، سرب، آهن، مس، زغال‌سنگ، نفت، گوگرد، فيروزه، نمك و معدن‌های ديگر و انواع فلزات به دست مىآورند بدهند و احتياط واجب آن است كه نصاب معيّنى در آن نيست، يعنى آنچه را از معدن استخراج مىكنند كم باشد یا زياد خمس دارد.
هرگاه براى استخراج گنج، مخارجى كرده، مقدار آن را كم می‌کند و خمس بقيّه را می‌دهد.
در مواردي که تهيه سیسمونی معمول و موردنیاز است (مثلاً زمانی که زن باردار شده است، يا تهيه آن جز به‌صورت تدريجي ميسر نيست) خمس ندارد. در غير اين صورت، خمس آن واجب است. ولي چنانچه براي پرداخت خمس در زحمت باشيد مجاز هستيد خمس آن را به ذمه بگيريد و هر زمان توانستيد بپردازيد.
اجاره‌کننده باید پس از کسر مخارج خمس معدن را بپردازد و اگر سال بر آن بگذرد خمس دیگری باید بدهد اما اگر دادن دو خمس سنگین باشد مایکی از آندورا به او می‌بخشیم.
معدن، خواه روى زمين باشد يا زیرزمین، در زمين ملكى باشد يا درجایی كه مالك ندارد، استخراج‌کننده آن مسلمان باشد يا غیرمسلمان، بالغ باشد يا غير بالغ، در تمام اين صورت‌ها بايد خمس آن پرداخته شود و درصورتی‌که كودك باشد، ولی او می‌پردازد.
اگر دو يا چند نفر گنجى پيدا كنند همه در آن شریک‌اند و طبق قراردادى كه دارند عمل مىكنند و سهم هر يك به حدّ نصاب برسد خمس دارد.
گچ و آهك و گل سرخ و مانند آن اگر به آن‌ها معدن گفته شود بايد خمس آن را بدهد، همچنين انواع سنگ‌ها.
اگرچند نفر چيزى را از معدن استخراج كنند بايد بعد از كم كردن مخارج، خمس آن را بدهند، خواه كم باشد يا زياد بنا بر احتياط واجب.
در این صورت حاکم شرع (مجتهد عادل) حق دارد بر اخراج و صرف آن در مصارف مسلمین نظارت کند در این صورت استخراج‌کنندگان باید نظر حاکم شرع را رعایت کنند.
هرگاه كسى حيوانى را بخرد و در شكم آن مالى پيدا شود، چنانچه احتمال دهد مال فروشنده است بنا بر احتياط واجب بايد به او خبر دهد و اگر معلوم شود مال او نيست بايد به ترتيب از صاحبان قبلى سؤال كند، چنانچه معلوم شود مال هیچ‌یک از آنان نيست مال خود او می‌شود و احتياط مستحب آن است كه خمس آن را شبيه خمس معدن بدهد خواه به‌اندازه نصاب باشد يا نه.
اگر حكومت اسلامى معدنى را استخراج كند خمس به آن تعلّق نمی‌گیرد.
