مفهوم خيار غبن
منظور از خیار غبن چیست؟
درصورتیکه در معامله يكى از خريدار و فروشنده مغبون شده باشد آنطرف که متضرر شده مىتواند معامله را فسخ كند، به این خیار غبن گویند.
خیار فسخ در صورت عدم اطلاع از قیمت واقعی
شخصی از شرکتی سهام خریداری نموده و تقریباً هیچ اطلاعی از سود و ارزش سهام نداشته تا اینکه بعد از مدتی سهام خود را درحالیکه از وضعیت بورس و قوانین آن اطلاع نداشته به قیمت پایینتری نسبت به ارزش سهام در بازار بورس بهصورت وکالتی فروخته و اکنون خریدار مدعی سودهای سال خرید و قبل و بعدازآن است. درحالیکه سودها بنام فروشنده صادر میشوند حال با توجه به اینکه به نظر میرسد آن شخص از بیاطلاعی فروشنده استفاده کرده است تکلیف چیست؟
هرگاه مغبون شدهاید خیار فسخ دارید و درهرحال سودهای قبل از معامله ارتباطی به خریدار ندارد.
میزان غبن فاحش و افحش
در بيع نامهها چنين آمده است كه «خيار غبن فاحش و افحش نيز ساقط باشد ميزان غبن فاحش و يا افحش تا كجاست و آیا هرگونه غبنى را شامل میشود؟
چنانچه این معامله در مزایده صورت گرفته، و مفهوم مزایده در عرف توجّه به غبن و اسقاط آن است، فروشنده حقّ ادّعاى خیار غبن ندارد; ولى اگر معامله خارج از مزایده صورت گرفته باشد، و فروشنده بتواند اثبات کند که در زمان معامله مغبون بوده، خیار غبن دارد. و اگر نتواند اثبات کند، ادّعاى او پذیرفته نیست.
عدم توجه به قید غبن فاحش و افحش در بیع نامهها
در بيع نامهها چنين آمده است كه «خيار غبن فاحش و افحش نيز ساقط باشد اگر شخصى ادّعا كند كه «اين قيد را در بيع نامه نخواندهام» چه حكمی دارد؟
به خاطر ظاهر حال حرف او موردقبول نيست و از او پذيرفته نمیشود. البته اگر واقعاً يقين داشته باشيم كه نخوانده و آگاه نبوده میتوان حرف او را پذيرفت.
خیار غبن در معاملات مزایدهای
برخى افراد ملکى را مى فروشند، و بر اساس مبایعه نامه متعهّد مى شوند که در موعد مقرّر نسبت به انتقال رسمى ملک اقدام نمایند. و از زمان عقدِ مبایعه نامه تا زمان انتقال رسمى، طىّ چند قسط بخشى از ثمن معامله را در فاصله چند ماه به اراده و اختیار خود دریافت مى نمایند. از طرفى خریدار پس از تحویل ملک نسبت به تغییر کاربرى، تسطیح، قواره بندى و امثال آن اقدام مى نماید. پس از فرا رسیدن موعد مقرّر جهت انتقال رسمى، فروشنده مدّعى «غبن» شده، و از انتقال رسمى استنکاف مى ورزد. هرگاه عقدِ قرار دادِ مبایعه متعاقب برگزارى مزایده، و انجام کارشناسى رسمى بوده باشد، و ثمن معامله نیز بالاتر از قیمت مزایده و قیمت کارشناسى توافق شده باشد، آیا ادّعاى غبن از سوى فروشنده مسموع است؟
چنانچه این معامله در مزایده صورت گرفته، و مفهوم مزایده در عرف توجّه به غبن و اسقاط آن است، فروشنده حقّ ادّعاى خیار غبن ندارد; ولى اگر معامله خارج از مزایده صورت گرفته باشد، و فروشنده بتواند اثبات کند که در زمان معامله مغبون بوده، خیار غبن دارد. و اگر نتواند اثبات کند، ادّعاى او پذیرفته نیست.
تبعض در خیار غبن
آیا خیار غبن تبعض بردار است؟ مثلاً افرادی مشاعا ملکی را خریداری نمایند و در این معامله مغبون گردند، آیا بعض از آنها میتوانند از خیار غبن خود استفاده نمایند و معامله را در حالی فسخ نمایند که بعض از شرکا به این غبن راضی هستند؟
آری آنها که مغبون هستند میتوانند معامله را فسخ کنند و نسبت به سهم آنها معامله فسخ میشود.
شرط جاری شدن خیارغبن
آیا انسان میتواند بهمحض اینکه کالایی را کمی گرانتر خرید، معامله را فسخ کند؟
هرگاه خريدار قيمت جنس را نداند و يا غفلت كند و جنس را گرانتر از قيمت معمولى بخرد، چنانچه بهقدری گران خريده باشد كه مردم او را مغبون بدانند مىتواند معامله را فسخ كند، اين حكم درصورتیکه فروشنده قيمت جنس را نداند و مغبون شود نيز جارى است.
ادعای خیار غبن پس از گذشت مدت طولانی از عقد
آیا ادعای خیار غبن را میتوان پس از گذشت زمان طولانی مثلاً 9 سال مطرح نمود؟
درصورتیکه بتوانند با ادله کافی ثابت کنند که از جریان باخبر نبوده و بعداً مطلع شده مانعی ندارد.
عدم نیاز به حکم حاکم شرع برای اثبات غبن
آیا اثبات غبن، نیاز به حکم حاکم شرع دارد یا طرفین میتوانند با مصالحهای به موضوع خاتمه دهند؟
حکم حاکم شرع نیاز نیست و بهتر است در اینگونه موارد با یکدیگر مصالحه نمایند.
اسقاط خیار با جهل به ضرر افحش
آیا با اسقاط خیار فاحش و افحش و ادعای جهل به قیمت قبل از اسقاط بازهم خیار ساقط میگردد؟
در صورت اسقاط خیارات، حق فسخ ندارد.