معيار مميّز بودن كودك
معيار مميّز بودن كودك چيست و معمولاً از چندسالگی بچه را مميّز می‌گویند؟
معناى تمييز در امور مختلف متفاوت است و حقيقت آن تشخيص دادن خوب و بد درباره هر موضوعى است.
نوع اماره بودن سنّ 9 سالگى در بلوغ دختران
اگر سنّ 9 سالگى را براى بلوغ دختران كافى بدانيم از دو حال خارج نيست: الف (سنّ 9 سالگى يا اماره تعبّدى براى بلوغ است؛ يعنى شارع مقدّس آن را تعبّداً بلوغ دانسته است. ب) يا این‌که اماره غير تعبّدى (تحقيقى يا طبيعى) است.اگر آن را اماره تعبّدى بلوغ بدانيم با سه اشكال يا ايراد مواجه می‌شویم: (عدم مطابقت با آيات، روايات، واقعیت خارجى).1. آنچه از آيات قرآن (58 و 59 سوره نور، 6 سوره نساء، 152 سوره انعام، 5 سوره حج و 67 سوره غافر) استفاده می‌شود اين است كه در هیچ‌کدام از آن‌ها سن به‌عنوان بلوغ ذكر نشده و ملاك بلوغ را رسيدن به حدّ نكاح و حلم و رشد قرار داده است و هرکدام از اين عناوين سه‌گانه در آيات مذكور و مانند آن، با يكديگر متلازم می‌باشند، بديهى است كه تحقّق اين عناوين براى انسان، عناوين واقعى و نفس الامرى می‌باشد و به‌هیچ‌وجه جنبه تعبّدى ندارد.2. رواياتى كه درباره بلوغ واردشده مختلف و بسيارند:ـ بعضى روايات ملاك بلوغ را رسيدن به حدّ احتلام و رشد دانسته و به‌هیچ‌وجه ميزان سنّى براى آن در نظر گرفته نشده است؛ مانند صحيحه هشام و صحيحه علی بن جعفر.ـ در بعضى از روايات بلوغ سنّى ذکرشده كه متفاوت می‌باشند، ازجمله: اوّل: موثّقه عبدالله بن سنان كه در اين حديث سنّ بلوغ براى پسران 13 سال و دختران 9 سال ذکرشده، امّا 9 سالگى را مناط بلوغ قرار نداده، بلكه حيض را علّت تحقّق بلوغ در سن 9 سالگى دانسته و بديهى است كه در اين صورت ملاك بلوغ جنسى و طبيعى دختران است، كه حيض كاشف از آن است.دوم: موثّقه عمّار ساباطى، كه طبق اين حديث پسر و دختر در سن 13 سالگى بالغ می‌شوند و اگر پسر قبل از اين سن محتلم و دختر حيض شود، احتلام و حيض نيز علامت بلوغ آنان است.سوم: صحيحه حمران، كه در پسران 15 سالگى و در دختران 9 سالگى را اماره بلوغ قرار داده است. به‌هرحال با توجّه به ناسازگارى آشكار روايت 9 سال با روايات ديگر، تعبّدى بودن قضيّه بعيد به نظر می‌رسد و جاى سؤال است كه چرا غالب فقهاى شيعه به روايات 9 سال عمل کرده‌اند؟ ضمن این‌که آنان توجّه داشته‌اند دختران در سنّ 9 سالگى معمولاً حيض نمی‌شوند و روايات ديگر نيز (مانند سن 13 سال) وجود دارد!3. عمل به روايت 9 سال، با واقعیت خارجى غالباً مطابقت ندارد و با تحقيقاتى كه به‌عمل‌آمده اكثر دختران در 13 سالگى بالغ می‌شوند. بنابراين، در اين شرايط، مكلّف دانستن دختران 9 سال چه در امور عبادى و چه در امور حقوقى و قضايى (با توجّه به ضعف قواى جسمانى و عقلانى آنان در اين سن) موجب وهنِ شريعت مقدّس خواهد گرديد.نتيجه این‌که با توجّه به اشكالات سه‌گانه فوق‌الذکر، تعبّدى بودن اماره 9 سالگى براى بلوغ دختران كاملاً بعيد به نظر می‌رسد؛ و اگر سن 9 سالگى را اماره طبيعى يا تحقيقى (غير تعبّدى) بدانيم نيز با اشكال جدی مواجه می‌شویم. اماره زمانى می‌تواند يك اماره محسوب گردد كه دائمى يا غالبى باشد و بر اين اساس اماره بودن سن 9 سال براى بلوغ درست نيست. زيرا غالباً در سنّ 9 سالگى بلوغ طبيعى محقق نمی‌گردد، در اينجا لازم است كلامى از فقيه بزرگ مرحوم صاحب جواهر (ره) بياوريم كه در اين رابطه می‌فرمایند:«در بلوغ نيازى به بيان شارع نيست. زيرا بلوغ از امور طبيعى است و در لغت و عرف شناخته‌شده است و از موضوعات شرعى نيست كه جز از طريق شارع قابل شناخت نباشد.»با توجّه به مطالب مذكور نظر معظّم له در رابطه با «نوع اماره بودن سنّ 9 سالگى» و اشکالات و ايرادات فوق‌الذکر، چيست؟
گرچه در يك نامه كوتاه جواب سؤالات مشروح ميسّر نيست؛ ولى پاسخ سؤالات مذكور اجمالاً به شرح زير است:1. به هنگام تعارض روايات طبق قواعدى كه در بحث تعادل و ترجيح آمده اخذ به شهرت فتوايى می‌شود و بزرگان علما در اين مسئله طبق اين قاعده رفتار کرده‌اند.2. سنّ 9 سالگى دختران و پانزده‌سالگی پسران سنّ شمول تكاليف (مانند نماز) است ولى نكاح مشروط به رشد كافى جسمانى است و بدون آن، نكاح همراه با عروسى جايز نيست و تصرفات مالى منوط به رشد فكرى براى این‌گونه تصرفات است و بدون آن باطل است و آنچه در آيات قرآن آمده ناظر به اين دو موضوع است. با توجّه به آنچه گفته شد فتواى صحيح و معتدل در اين مسئله روشن می‌شود.
دیدن خون حیض از نشانه‌های بلوغ
آیا دیدن خون حیض نشانه‌ی بلوغ می‌باشد؟
دو صورت دارد: الف: چنانچه فرد یقین دارد که این خون قبل از نه سال قمری می‌باشد، خون حیض محسوب نمی‌شود و اگر مربوط به زخم و جراحت نباشد، استحاضه محسوب می‌شود. ب: چنانچه فرد نمی‌داند سنش چقدر است، هرگاه عادت ماهیانه ببیند نشانه بلوغ است.
خون حیض قبل از رسیدن به 9 سالگی
اگر دختری قبل از سن نه‌سالگی خون حیض ببیند آیا عادت ماهیانه به‌حساب می‌آید؟
آنچه قبل از نه‌سالگی دیده می‌شود عادت ماهانه محسوب نمی‌شود، هرچند داراى همان صفات بوده باشد، بنابراین نشانه بلوغ نیست.
نشانه‌های بلوغ شرعی دختران
علامت‌های رسیدن به بلوغ شرعی در دختران چیست؟
یکی از نشانه‌های بلوغ در دختران كامل شدن 9 سال قمرى و وارد شدن در 10 سالگى است. هرسال شمسى 11 روز بيشتر از سال قمرى است بنابراین با محاسبه اين تفاوت و احتساب سال كبيسه، زمان بلوغ در دختران 8 سال و 8 ماه و 25 روز مىباشد. دیگری بيرون آمدن منى و آخری روييدن موى درشت بالاى عورت که هرکدام زودتر ظاهر شود فرد بالغ شده است.
نشانه‌های بلوغ شرعی پسران
علامت‌های رسیدن به بلوغ شرعی در پسران چیست؟
یکی از نشانه‌های بلوغ در پسران كامل شدن 15 سال قمرى و وارد شدن در 16 سالگى است؛ هرسال شمسى 11 روز بيشتر از سال قمرى است بنابراین با محاسبه اين تفاوت و احتساب سال كبيسه، زمان بلوغ در پسران به سال شمسى حدوداً 14 سال و 6 ماه و 20 روز مىباشد. دیگری بيرون آمدن منى و آخری روييدن موى درشت بالاى عورت که هرکدام زودتر ظاهر شود فرد بالغ شده است.
وظیفه دختری که تازه به سن بلوغ رسیده
درصورتی‌که کسی تازه به سن بلوغ رسیده باشد قادر به انجام بعضی از وظایف شرعی نشود تکلیف او چیست؟
دختران با تمام شدن نُه سال قمرى بالغ می‌شوند، ولى چنانچه قادر بر انجام برخى از تكاليف مثل روزه نباشند، انجام آن براى آن‌ها واجب نيست؛ و اگر تا ماه رمضان سال بعد قادر بر قضاى آن‌هم نباشند، قضا نيز ندارد، ولى براى هرروز بايد فقيرى را سير كنند؛ و در مورد ازدواج احتياج به رشد جسمانى دارند؛ و در مورد تصرّف در اموال، رشد كافى اقتصادى نيز لازم است.
بلوغ در ازدواج و تجارت و اجرای حدود و قصاص
آیا می‌توان گفت که هر فرد بعد از رسیدن به بلوغ می‌تواند ازدواج کند و یا وارد تجارت گردد و یا حدود و قصاص بر او جاری شود یا معیار دیگری نیز دارد؟
بلوغ چهار مرحله دارد: مرحله اوّل: بلوغ در عبادات و رعايت واجبات و محرمات است؛ که حدّ آن اتمام سن 15 سال قمري در پسرها و نه سال قمري در دخترها و ديگر علائمي که در رساله توضيح المسائل (مسئله 1909) آورده‌ایم. مرحله دوم: بلوغ در نکاح است، يعني بايد رشد جسماني مناسب براي ازدواج و عمل زناشويي داشته باشد و اگر وضع او طوری است که آسیب به او می‌رسد، نکاح جايز نيست. البته خواندن صيغه بدون آثار ديگر ازدواج اشکال ندارد مرحله سوم: بلوغ اقتصادي است به اين معني که بتواند اموالش را سرپرستي کند و او را فريب ندهند. البته بلوغ اقتصادي داراي مراحلي است و به هراندازه که رشد اقتصادي پيدا کند، می‌تواند در اموالش تصرّف کند فرق است بين خريد نیازهای روزمره و معامله ملک و زمين و خانه و امثال آن مرحله چهارم: رشد براي مسائل حدود و قصاص و امثال آن است. البته در ديات نه علم شرط است نه عمد، بنابراين قتل خطا و شبه عمد دیه دارد. ولي در حدود و قصاص و امثال آن، چنانچه درکي از اين مسائل ندارد، نمی‌توانیم آن‌ها را بر او جاري کنيم. نتیجه این‌که در هر مورد رشد براي کاري نباشد، نمی‌توان مسئوليت آن کار را تحميل کرد؛ و در صورت شک نيز اصل عدم جواز است.
اعتبار سن خاص در بلوغ
آیا در بلوغ، سنّ خاصی را معتبر می‌دانید؟ برفرض اعتبار سنّ خاص، آیا معیار شناسنامه افراد است، یا از طرق دیگر نیز می‌توان آن را احراز کرد؟
در بلوغ سنّ خاصی معتبر است و باید از طرق معتبر اثبات شود. البتّه بلوغ علائم دیگرى نیز دارد.
حکم عقب‌مانده‌های ذهنی در مورد تکالیف شرعی
عقب‌مانده‌های ذهنى، علی‌رغم سن‌های بالا، ازنظر درک و عقل گاه در حدّ کودکان 12 ساله، یا پایین‌ترند. آیا تکلیف شرعى از آن‌ها ساقط است؟
درصورتی‌که به‌اندازه کافى شعور و تمییز داشته باشند که بتوانند عبادات را انجام دهند، مکلّف به تکالیف شرعیّه هستند.
کسانی که دیرتر از افراد سالم به سن تکلیف می‌رسند
آیا کودکان ناشنوا، به دلیل تأخیر در رشد اجتماعى (به‌واسطه کمبود گنجینه لغات)، دیرتر از افراد سالم به سنّ تکلیف می‌رسند؟
درصورتی‌که به‌اندازه کافى شعور و تمییز داشته باشند که بتوانند عبادات را انجام دهند، مکلّف به تکالیف شرعیّه هستند.
