حکم قرارداد «نیم سود نامه «
در منطقه ما از قدیم الایّام رسم بر این بوده که صاحبان سرمایه چند رأس دام در اختیار فرد دیگرى قرار میدادند تا از آنها نگهدارى کرده و در پایان سال هرچه خداوند کرامت فرماید «از نتاج و سایر عواید حاصله» بالمناصفه بین یکدیگر تقسیم نمایند، به این قرارداد عرفا «نیم سود نامه» میگویند. عرف متداول بر این امر بوده که همزمان با انعقادِ قرارداد «نیم سود نامه» سرمایه (تعداد دامها) تقویم میگردیده و پس از پایان مدّت نیز مجدداً دامها تقویم میگردید و نخست اصل سرمایه به صاحب سرمایه مسترد و سپس مازاد بر سرمایه اولیه بین طرفین به نسبت مساوى تقسیم میگردید. با توجّه به مطالب بالا دو سؤال براى حقیر مطرح است:الف) قرارداد بالا را با کدامیک از عقود شرعى تطبیق نماییم؟ بهعبارتدیگر مقررات کدامیک از عقود شرعیّه را حاکم بر روابط طرفین کنیم؟ب) اگر در فرض مسئله سرمایه اولیه سهواً یا عمداً تقویم نگردیده باشد، قرارداد منعقده را صحیح میدانید؟
الف: این امر شبیه عقد مضاربه است زیرا به عقیده ما عقد مضاربه مخصوص امور تجارى نیست بلکه کارهاى تولیدى و دامدارى و غیر آن را نیز شامل میشود و درهرحال قرارداد مزبور صحیح است هرچند نام آن را مضاربه نگذاریم.ب: قرارداد نسبت به نتایج و پشم و شیر و مانند آن به قوّت خود باقى است و نسبت بهاضافه قیمت مصالحه کنند.
عدم اختصاص مضاربه به سکههای طلا و نقره
آیا فقط با سکههای طلا و نقره میتوان مضاربه انجام داد، یا با هر مالی میتوان انجام داد؟
لازم نيست مضاربه حتماً با سکّههای طلا و نقره باشد بلكه با هرگونه مالى مضاربه صحيح است.
دلیل فقهی جواز مضاربه در امور تولیدی
اکثر فقها مضاربه را مختص امور تجاری میدانند ولی حضرتعالی این شرط را قبول ندارید و در امور تولیدی نیز درست میدانید لطفاً استدلال فقهی خود را بیان فرمایید و در صورت امکان منبع آن را نیز متذکر شوید.
دلیل آن این است که داخل در عمومات اوفوا بالعقود و المومنون عند شروطهم میباشد خواه نام مضاربه بر آن گذارند یا نه و شرح آن را در جلد 2 عروه آوردهایم.
خمس سرمایه در مضاربه
كسى مقدارى از پول خود را بهصورت مضاربه سرمایهگذاری كرده است، اگر سال بر اين پول، كه اصل سرمايه است، بگذرد و همچنان با آن معامله كند، آيا خمس دارد؟
اگر خمس آن پول را قبلاً داده، اصل پول خمس ندارد و الا بايد خمس آن را بدهد؛ ولى منافع آن درهرحال خمس دارد.
محدوده شمول آیه اوفوا بالعقود
آیه« اوفوا بالعقود۰۰۰» میتواند دلیل مناسبی برای جایزه نبودن مضاربه مدت دار باشد اما خب این چرا در برخی معاملات تجاری دیگر نیست و در آنجا هر یک از طرفین این اختیار را دارند که معامله را بر هم بزنندمگر اینکه بگوئیم در مضاربه وقتی مدت ایجاد میکنیم در واقع یک نوع عقد و پیمان میبندیم که تا آخر مدت معامله دوام داشته باشد اما خب سایر موارد هم اسم ( عقد ) ولو جایزه را با خود دارند پس آیه چرا آنجا کارکرد ندارد ؟
عموم آیه اوفوا بالعقود همه عقود را شامل می شود مگر مواردی که اجماع یا دلیل دیگری بر خلاف آن باشد.
مضاربه با سودهای بالا
شرکتی به ازای هر یکمیلیون به مدت ۱۵ ماه و هرماه دویست هزار تومان پرداخت میکند (۳ برابر اصل پول) ولی دیگر اصل پول را برگشت نمیدهند و نوع عقد را نیز مشارکتی بیان میکنند و میگویند ضرر و زیان را نیز باهم مصالحه میکنیم. لطفاً حکم این نوع شرکتها را بیان کنید؟
درصورتیکه طبق معاملات مشروع مانند مضاربه بوده باشد مانعی ندارد، ولی با توجّه به اینکه چنین سودی در هیچیک از معاملات رایج نیست، اینگونه مؤسسات بهاحتمالقوی کلاهبرداری است و باید از آنها اجتناب کرد.
عدم تأثیر تورم در اصل سرمایه در مضاربه
اگر کسی مقداری پول بهعنوان مضاربه به کسی بدهد و ماهیانه علیالحساب مبلغی دریافت نماید اما بعد از چند سال اصل پول را که به او برمیگردانند آیا حق دارد که بابت اینکه ارزش پول او کم شده تقاضای چیزی اضافه بر اصل پولش را بکند یا خیر؟
حق ندارد چیزی مازاد بر اصل مال مطالبه کند.
مضاربه در قالب خرید سهام کارخانهها
آیا میتوان برای مضاربه در قالب خرید سهام کارخانهها سرمایهگذاری کرد؟
خريد سهام کارخانهها و استفاده از منافع آنها نيز صحيح است.
مضاربه با سرمایهگذاری در امور تولیدی و تجاری
آیا برای انجام مضاربه حتماً باید در امور تجاری سرمایهگذاری کرد یا اینکه در امور تولیدی هم میتوان جهت مضاربه سرمایهگذاری کرد؟
شرط نيست سرمایهگذارى حتماً براى امور تجارى باشد، بلكه سرمایهگذاری در امور توليد (صنعتى، كشاورزى و دامدارى و مانند اینها) را نیز شامل میشود، بنابراين خريد سهام کارخانهها و استفاده از منافع آنها نيز صحيح است.
عدم فرق بین نقد بودن یا جنس بودن سرمایه در مضاربه
آیا در عقد مضاربه باید سرمایه نقد باشد یا میتواند جنس هم باشد؟
تفاوتی نمیکند و در هر دو صورت صحیح است.