Qadına öz ərinin qan diyəsindən çatan irsi
Zövcənin ərinin qan diyəsinin əvəzində verilən pulda haqqı varmı? Onun haqqı nə qədərdir?
Bəli, o puldan sair əmlak kimi irs aparır.
Vələdüzzina
Zinadan əmələ gəlmiş uşaq şəri övladın hökmündədirmi?
Zinadan doğulmuş uşaq bir çox hallarda məsələn, saxlayıb-böyütmək, xərclərini vermək və sair bu kimi hökmlərdə şəriət baxımından qanuni uşağın hökmündədir. (İrs məsələsi kimi müstəsna olmasına sübut-dəlil olan hallardan başqa.) Buna görə də məhrəmlik, böyüdüb boya-başa çatdırmaq və tərbiyələndirmək kimi hökmlərin hamısı vələduz-zinada var. Təkcə irs ona çatmır.
Kişinin övladı olmayan hallarda qadının irsi
Zeydin birinci arvadı doğuş zamanı dünyasını dəyişmiş və onun körpəsi də az bir zaman fasiləsi ilə ölmüşdür. Bir ildən sonra o öz qohumlarından birinin qızı ilə ailə qurmuş və iyirmi il onunla birlikdə yaşamışlar. Onun ikinci qadından heç bir övladı yoxdur. Hal-hazırda ər dünyadan köçmüşdür. Qadının irsi hansı şəkildə olmalıdır?
Əgər ölüm zamanı ərin heç bir övladı yox idisə, onun əmlakının dörddə biri həyat (torpaq sahəsindən başqa) yoldaşına, yerdə qalanı isə digər varislərə çatır.
Zərdüşt ailənin müsəlman övladının irsi
Zərdüşt dininə etiqad bəsləyən ailənin oğlanlarından biri 1362-ci ildə fədai partizan dəstələrinin əsas aparıcılarından biri kimi ələ keçirilib azadlıqdan məhrum edilməklə həbsxanada yerləşdirilmişdir. O, həbsdə ikən tövbə etmiş və İslam dinini qəbul edəndən və cəzasını çəkəndən sonra azadlığa buraxılmışdır. 1366-cı ildə atası dünyasını dəyişmiş və 1368-ci ildə sözü gedən şəxs öz irs səhmini alaraq onun daşınmaz hissəsini rəsmən öz mülkiyyətinə keçirmişdir. Hal-hazırda məhkəmə vəkillərindən birinin yol göstərməsi ilə qanunvericiliyin 881-ci maddəsinə istinadən öz anasının, bacısının və qardaşının əleyhinə şikayət işi qaldırmışdır. Maddədə deyilir: “Kafirə müsəlmandan irs çatmır, əgər vəfat etmiş kafirin varisləri arasında müsəlman varsa, təbəqə və dərəcə baxımından müsəlmandan irəli olsalar belə kafir varislərə irs çatmır.” Buyurun ki, müsəlman varislərdən başqa digər varislərə də irs çatırmı?
Sualda fərz olunanlara əsasən, yalnız müsəlman varisə ondan irs çatır. Lakin belə hallarda əxlaq normalarına riayət etsələr, daha yaxşı olar.
Hədislərdə “əul” sözünün mənası
Xahiş edirik ki, aşağıdakı hədisdə “عالت الفريضه “ cümləsini izah edəsiniz:قال الشعبى: «ما رايت افرض من علىٍّ ولا احسب منه و قد سئل عنه عليه السلام و هو على المنبر يخطب، عن رجل مات و ترك امراته و ابوين و ابنتين، كم نصيب المرئة؟ فقال ـ عليه السلام ـ صار ثُمنهاً تسعاً فلقّبت بالمسئله المنبريه شرح ذلك: للابوين السدسان و للبنتين الثلثان و للمراه الثمن عالت الفريضه فكان لها 3 من 24 ثمنها فلما صارت الى 27 صار ثمنها تسعا فان ثلاثه من 27 تسعها و يبقى 24 للابنتين 16 و 8 للابوين سواء»
Hədisin mənası budur ki, ərinin uşağı olan təqdirdə zövcənin (arvadın) səhmi ilkin hökmə əsasən səkkizdə bir olacaqdır. Lakin valideynin (ata-ananın) və iki qızın səhmləri ilə yanaşı mühasibə olunarsa, onların səhmlərinin məcmusunu toplasaq 27 səhm olacaqdır. (Əgər əmlakı 24 hissəyə bölsəniz 16 pay suluseyn (üçdə iki), 8 pay suduseyn (altıda iki) və 3 pay (səkkizdə bir) olacaqdır. 16, 8 və 3-ün məcmusu 27 pay edir.) Əgər iyirmi yeddi paydan üçünü götürsəniz doqquzda birə bərabər olar. Hədisin təfsiri belədir. Lakin fiqhi nəzəriyyələrə görə digər hədislərə nəzər salmaqla bu məsələdə fikir ayrılığı mövcuddur.
İrs səhmindən artığını götürmək
Varislərdən bəzisinin irsdən, öz irs paylarından artıq istifadə etmək hüquqları varmı?
Varislərdən heç birinin mərhumun əmlakından öz irs paylarından artıq götürmək haqları yoxdur. Bu iş yalnız digər varislərin razılığı ilə mümkündür.
İrs bölgüsündə varislərin razılaşması
Varislər öz aralarında razılığa gəlsələr, irs səhmlərinə müvafiq olmayan formada əməl edə bilərlərmi?
Hamının razılığı ilə – aralarında azyaşlı uşağın olmamağı şərtilə – maneəsi yoxdur.
Vəfat etmiş şəxsin irsindən namaz və oruc üçün əcir tutmaq
Varislər mərhumun irsindən onun ehtiyat namaz və oruclarını yerinə yetirmək üçün bir şəxsi əcir tuta bilərlərmi?
Mərhumun yalnız azyaşlı olmayan varisləri öz paylarından onun üçün əcir tuta bilər.
Nikahları səhih olmayan ər-arvadın irsi
Vəkil əqd siğəsini səhv oxuyubsa, bu kişi və qadının övladlarına irs çatırmı? Bu kişi və qadına bir-birlərindən və vəfat etdikləri təqdirdə övladlarından onlara irs çatırmı?
(Bu halda) övladlarına ata-anadan və anaya övladlardan irs çatır. Lakin ərlə arvada bir-birlərindən irs çatmır.
Nikahları səhih olmayan ər-arvadın irsi
Vəkil əqd siğəsini səhv oxuyubsa, bu kişi və qadının övladlarına irs çatırmı? Bu kişi və qadına bir-birlərindən və vəfat etdikləri təqdirdə övladlarından onlara irs çatırmı?
(Bu halda) övladlarına ata-anadan və anaya övladlardan irs çatır. Lakin ərlə arvada bir-birlərindən irs çatmır.
Şəhidin varisləri həyat yoldaşı və atadan ibarətdirsə
Vəfat etmiş şəxsin atası, anası və cinsi əlaqədə olmadığı həyat yoldaşı vardır. İrsin onların arasında neçə bölünməsini bəyan edin.
Həyat yoldaşına bütün irsin (torpaq sahəsindən başqa) dörddə biri çatır. Anaya bütün əmlakın üçdə biri çatır. Qalanı da ataya verilir. Əgər mərhumun (ən azı) iki qardaşı, ya dörd bacısı, ya da bir qardaşı və iki bacısı varsa (onların atalarının mərhumun atası ilə eyni olması şərti ilə) yerdə qalan əmlakdan altıda biri anaya və qalanı da – altıda birin beşdə üçüdür – ataya çatır.
Qəza namazı və orucu üçün mərhumun əmlakından götürmək
Vəfat etmiş şəxs öz əmlakının üçdə birinə dair heç bir vəsiyyət etməmişdirsə, onun varisləri irs malının əslindən mərhumun namaz və orucunu yerinə yetirmək üçün əcir tuta bilərlərmi?
Bu işə razılıqları olsa və azyaşlı (səğir) olmasalar maneəsi yoxdur.
