Fitr axşamı bihuş olan şəxsin fitrəsi
Bir şəxs Fitr bayramının axşamında gün batan vaxtda bihuş olsa, fitrə zəkatı boynundan götürülürmü?
Bihuş olmaq fitrə zəkatının öhdədən götürülməsinə səbəb olmur.
Səyi yeddi dövrədən artıq yerinə yetirmək
Bir şəxs Səfa və Mərvə arasında səy edərkən, Səfada səkkizinci dəfə dövr etdiyini başa düşsə, vəzifəsi nədir? Səfa və Mərvənin bu səyindən başqa “müstəhəb Səfa və Mərvə” səyi də vardırmı?
Artıq hissəyə etina etməməlidir və onun səyi səhihdir. Səfa və Mərvənin müstəhəb səyi yoxdur.
Səyi Mərvədən başlamaq
Bir şəxs Səfa və Mərvədə səy edəndən bir neçə gün sonra və ikinci ehramdan öncə, səyi Mərvədən başlayıb Səfada bitirdiyini başa düşmüşdür. Belə halda səyi təkrar yerinə yetirmək lazımdırmı?
Məsələni bilməmək üzündən olarsa, səyi yenidən yerinə yetirməlidir. Əgər səhv və unutqanlıq üzündən olsa, Səfadan Mərvəyə bir dövrə yerinə yetirməyin kifayət etməsi ehtimalı uzaq görüş deyil. Lakin ehtiyat budur ki, mafiz-zimmə (öhdəsində olmaq) qəsdi ilə yeddi dövrə yerinə yetirsin.
Vəfatdan sonra üçün vəqf etmək
Bir şəxs əmlakının bir hissəsini İmam Hüseynə (əleyhis-səlam) vəqf etmək istəyir və şərt edir ki, nə qədər ki, bu həyatdadır, o əmlakın gəliri özünə çatsın və vəfatından sonra İmam Hüseynin (əleyhis-səlam) olsun. Belə bir vəqf şəri baxımdan səhihdirmi?
Səhihdir, inşallah.
Vəsiyyət olunmuş şəxsin malının satılması
Bir şəxs əmlakının bir hissəsini bir nəfərə vəsiyyət etmişdir. Lakin ölənin ata tərəfdən babası (atasının atası) o əmlakı şəri icazə olmadan satmışdır. Bu hadisədən bir müddət keçmişdir və indi onun dəyəri azalmışdır. Bu məsələnin şəri hökmünü bəyan edin.
Əgər vəsiyyət müəyyən (konkret) bir mal barəsində imişsə və üçdə birdən artıq deyildisə, onun hamısı bütövlükdə vəsiyyət olunmuş şəxsin malıdır. Bu mal satılmışdırsa, onun qiymətinin hamısını ala bilər. Onun qiymətinin azaldığı və babasının onu şəri icazə olmadan satdığı təqdirdə isə, ehtiyat olaraq qiymətlər arasındakı fərqi ona ödəməlidir.
Atanın qəsbi əmlakından istifadə
Bir şəxs atasının bir daşınmaz əmlakı qəsb etdiyini bilirsə, ondan istifadə edə bilərmi?
İstifadə edə bilməz. Onun sahibini tanıyırsa ona qaytarmalıdır. Tanımadığı təqdirdə isə bu əmlak məchulul-malik (sahibi naməlum olan) hökmündədir.
Həkimin müalicə zamanı səhlənkarlığı
Bir şəxs bədəninin yanmasına görə xəstəxanaya köçürülür və həkimin müalicə zamanı yol verdiyi səhlənkarlıq ucbatından vəfat edir. Tibbi ekspertizanın verdiyi məlumata əsasən yanığın dərəcəsinin böyüklüyü xəstənin ölümünün əsas amilidir. Həkimin səhlənkarlığı isə xəstənin ölümünün tezləşməsinə səbəb olmuşdur. Belə bir şəraitdə həkim məsuliyyət daşıyırmı?
Həkim günaha yol vermişdir və təzir olunmalıdır.
Digər insanların ərazilərinin həndəvərində bina tikmək
Bir şəxs başqalarının kənd və torpaqlarının ətrafında bina tikdirir. İlk öncə kənd əhalisi bu imarətin binasına mane olmurlar. Lakin onu tikib qurtarandan sonra öz narazılıqlarını bildirirlər. Şəriət baxımından bu imarətin sahibi kimdir?
Kəndin və ya evin ətrafı kənd əhalisinə və ya ev sahibinə məxsusdur. Orada bina tikmək və yaxud ayrı şəkildə istifadə etmək onların icazəsi olmadan caiz deyil.
Əmr sahibinin qatildən qisas alınması ilə bağlı izni
Bir şəxs başqası ilə dalaşarkən onu elə yaralamışdır ki, bu kimi yaralar adətən öldürücü deyil – həkimə müraciət etməklə, müalicə olunmaqla sağalır. (Məsələn, onun bir barmağını qırmışdır.) Lakin zərərçəkən qəsdən həkimə müraciət etməmiş və müalicə olunmamışdır. (Yoxsulluq üzündən, müalicə xərclərinə gücü çatmadığından, laqeydlik və səhlənkarlıq üzündən və ya inadkarlıqdan da ola bilər.) Nəticədə yarada çürümə (infeksiya) baş vermiş və bədənin digər yerlərinə keçərək zərərçəkənin ölümünə səbəb olmuşdur. Bunları nəzərə almaqla sual budur ki, sözü gedən qətl hadisəsi "qəsdən adam öldürmə" sayılır və ondan qisas alınmalıdır, yainki, öldürmək məqsədilə vurmadığına görə "ehtiyatsızlıq üzündən qətl" sayılır? Yaxud da ümumiyyətlə qətl hadisəsi ona aid edilmir və o, sadəcə yetirdiyi xəsarətə uyğun olaraq dəyən zərəri ödəməyə və ya diyə verməyə məhkum olunmalıdır?
Sualda fərz olunanlara əsasən, xəsarət yetirən şəxs qəsdən bunu etdiyi təqdirdə üzv qisasından əlavə, səhvən etdiyi təqdirdə isə üzvün diyəsindən əlavə nə isə ödəməyə zamin deyil.
Diyənin bölünmə üsulu
Bir şəxs başqasının arvadını qətlə yetirərsə və bu qadının da ərindən başqa varisi yoxdursa, qadının əri həyat yoldaşı ilə evlənərkən xərclədiyi vəsaiti qatildən tələb edə bilərmi? Yas mərasimi təşkil etmək və ehsan verməyin şəriət baxımından vacib olmadığını nəzərə alsaq, belə xərcləri də qatildən tələb edə bilərmi?
Təkcə diyə səhmini ala bilər və yuxarıda deyilən xərcləri tələb etməyə haqqı yoxdur.
Kəsilmiş üzvün yerinə tikildiyi təqdirdə qisas
Bir şəxs başqasının barmağını və ya əlini qəsdən kəssə və zərərçəkən özünü dərhal tibb məntəqəsinə çatdırıb kəsilmiş üzvünü cərrahiyyə əməliyyatı ilə yerinə qaytarsa və sağalsa, zərərçəkənin qisas almağa haqqı varmı?
Qisas almağa haqqı var. Lakin ikincinin də öz barmağını cərrahiyyə ilə yerinə qaytarmağa haqqı var.
Nəcisini saxlaya bilməyən şəxsin diyəsi
Bir şəxs başqasının törətdiyi cinayət nəticəsində bir il öz nəcisini saxlaya bilmir. Sonradan cərrahiyyə əməliyyatı vasitəsilə öz sağlamlığını bərpa edir. Lakin problemin 10 faizi hələ də qalmaqdadır. Yəni, on faiz öz nəcisini saxlaya bilmir. Məhkəmə də onun sağlamlığı bərpa olunandan sonra qərar çıxarmaq istəyir. Sual budur: Zərərçəkən diyəni kamil şəkildə almalıdır, yoxsa kamil diyənin on faizini?
Belə hallarda diyə kamildir.
Müzaribədə mənfəətin təyin olunmasının səhih olma şərtləri
Bir şəxs bir məbləğdə pulu digərinin ixtiyarında qoyur ki, onunla işləsin və hasil olan qazancı bərabər şəkildə bölsünlər. Pulu alan şəxs, şərikinin olduğuna görə əldə olunan qazancı dəqiq şəkildə hesablaya bilmədiyi üçün bildirir ki, bu pul, yəni məsələn, yüz min tümən onların hər biri üçün ayda təxminən üç min tümən gəlir hasil edə bilər. Belə bir müzaribə səhihdirmi?
Bu müzaribə üç şərtlə səhihdir:1) Müzaribə müqaviləsi hər birinin mənfəətini faizlə təyin etmək əsasında tənzim olunsun. Yəni, məlum olsun ki, hasil olan gəlirin neçə faizi sərmayəçiyə və neçə faizi də işləyən şəxsə aiddir. (Bundan əlavə, zərər dəysə, onu qəbul etməlidir.)2) Mal sahibi qarşı tərəfə vəkalət verməlidir ki, qazanc hasil olandan sonra onun payını nəzərdə tutulan məbləğdə sülh (razılaşma) etsin. 3) Mənfəət hasil olmadıqda isə ödədiyi aylıq pul “ələl-hesab” adı ilə verilməlidir.
Vəfat etmiş müctəhidə təqliddə qalmaq
Bir şəxs bir müctəhidə təqlid etmiş və onun vəfatından sonra ikinci diri müctəhidin icazəsi ilə birinci müctəhidə təqliddə qalmışdır. Sonra ikinci müctəhid də vəfat etmişdir. Bu şəxs hal-hazırda diri olan üçüncü müctəhidə təqlid edir. İndi diri müctəhidin icazəsi ilə birinci müctəhidəmi, yoxsa ikinci müctəhidə təqliddə qalmalıdır?
Birinci müctəhiddə təqliddə qalsın.
