Əmlakın qüsurlu olduğu halda müamilənin pozulması
Bir şəxs mənzilini 2 milyon tümənə satmış və özü üçün müamiləni pozmağa ixtiyar nəzərdə tutmamış, sənədləşdirmək üçün bələdiyyə idarəsinə müraciət etmişdir. Bələdiyyənin eksperti binanın yuxarı mərtəbəsində artıq hissəyə görə 40 min tümən məbləğində cərimə yazmış və balkonun sökülməsinə dair göstəriş vermişdir. Balkonu sökməklə onun üstündə yerləşən, yuxarı mərtəbədəki otağın 1 metri də söküləcəkdir. Bələdiyyə idarəsi satıcıya demişdir ki, balkon sökülmədən sənədin rəsmiləşdirilməsinə icazə verilməyəcəkdir, lakin özün orada yaşasan, cərimə ilə, balkonu və yuxarıdakı otağın bir hissəsini sökməklə işimiz olmayacaqdır. İndi satıcı cəriməni ödəməli, balkonu və onun yuxarısındakı otağın bir metrini sökməli və mənzili danışılan qiymətdən az qiymətə alıcının istifadəsinə verməlidir, yoxsa burada “la zərər” qaydası icra olunur və bu zərəri satıcıdan kənarlaşdırır, belə ki, satıcının müamiləni pozmağa və alıcının pulunu qaytarmağa haqqı var? Xahiş edirik, cavab verəsiniz.
Əgər satıcı mülkü notariat kontorunda təhvil verməyi öhdəliyinə götürmüşdürsə, öz öhdəliyinə əməl etməli və ona dəyən zərəri qəbul etməlidir. Sonra qiymət arasındakı fərqi müştəriyə qaytarmalıdır. Müştəri də qiymət fərqini qəbul etməklə müamiləni pozmaq arasında ixtiyar sahibidir.
Müvəkkilin ölümü ilə vəkalətin pozulması
Müvəkkilin ölümü ilə vəkalət batil olurmu? Müvəkkilin ölümündən sonra vəkilin onun əmlakının satmağa haqqı varmı?
Vəkilin ölümü ilə onun vəkaləti batil olur (qüvvədən və etibardan düşür). Buna görə də müvəkkilin ölümündən sonra vəkilin onun əmlakını satmağa haqqı yoxdur.
Başqasının malını ələ keçirməkdə vəkilin köməyi
Həqiqi və ya hüquqi fərdin vəkili olan şəxs öz müvəkkilinin, şəri cəhətdən onun müqabil tərəfinə məxsus olan malını, qanuni yolla onun əlindən almaq istədiyini başa düşsə, şəri baxımdan məsuliyyət daşıyırmı?
Əgər müvəkkil bilsə ki, vəkilin şəri baxımdan haqqı yoxdur, onu müdafiə etməməli və ya nəyisə başqasından haqsızlıqla alıb müvəkkilə verməməlidir. Əgər öz işinin müqabilində vəkalət haqqı alırsa, şəri baxımdan o halda qanunidir ki, şəri hüququ qaytarmaq üçün çalışsın.
Vəkil tərəfindən müvəkkilin qarşı tərəfinə yol göstərilməsi
Əgər vəkil insaniyyət baxımından və məhkəmədə müvəkkilinin qarşı tərəfinin haqqı tapdalanmasın deyə, müqabil tərəfə yol göstərib ona məsləhət versə və öz hazırkı vəkalətindən istefa verdiyi təqdirdə onun vəkilliyinin digər bir şəxsə tapşırılacağını və nəticədə münaqişədəki müqabil tərəfin şəri haqqının tapdalanacağını, belə ki, məhsuldar iş həyatı boyu zəhmətlə əldə etdiklərinin hamısının aradan gedəcəyini hiss etsə, müvəkkilin qarşısında, habelə məhkəmədə müqabil tərəfin qarşısında olan vəzifəsi nədir?
Məzluma yol göstərmək hamı üçün caizdir, hətta sözü gedən halda vacib olması da mümkündür və xəyanət sayılmır (müvəkkil zahirdə qanuna uyğun söz danışsa da), lakin belə hallarda müvəkkildən zəhmət haqqı almağa haqqı yoxdur.
Borclu tərəfindən həbsə görə dəyən zərərin alınması
Əgər borclu şəxs müflisləşdiyinə görə hətta şəxsi mənzilinin və iş məkanının günün qiyməti ilə öz borc sahiblərinə verilməsinə razı olsa, amma borc sahibləri ondan yalnız nağd pul istəsələr və borclu şəxsi həbs etsələr, bu halda borclu şəxsin həbsdə olduğu və vaxtının hədərə getdiyi bu müddətdə borc sahiblərinin boynuna haqqı gəlirmi ki, onların borclarından kəsr etsin?
Məsələdə fərz olunanlara əsasən şəri baxımdan borc sahiblərindən zərərin əvəzini almağa haqqı yoxdur.
Məhcur olmayan borclu şəxsin müamiləsi
Məhcur olmayan borclu bir şəxs, borcdan qaçmaq məqsədi ilə öz əmlakını həqiqi, qeyri-müəvvəzi müamilə etsə, nafizdirmi?
Şəri hakimin hökmü ilə məhcur olmamışdırsa, müamilə batil deyil. Lakin haram bir iş görmüşdür.
Ağılsız, səfeh işlər görən şəxsin məhcur olması
Bir şəxs səfeh işlər görür. Məsələn, öz pullarını qumarbaz adamlara verir və qumarbazdan bank hesabında pul olmadığı halda bir çek almaqla kifayətlənir. Habelə öz arvad-uşağının evə ehtiyacları olduğu halda, evini başqasına verir: 1) Onu bu təsərrüflərdən saxlamaq olarmı? Şəriət sahibinin bu cür problemlər barəsində nəzəri nədir? 2) Onun uşaqları məhkəməyə şikayət edə bilərlərmi?3) Şəri hakim və Vəliyyi-fəqihin nümayəndəsi özü şəxsən (şikayətçi olmasa) bu istiqamətdə ölçü götürə bilərmi?
1) Yuxarıdakı məsələdə fərz olunanlara görə bu şəxs “səfeh”dir və öz əmlakında birbaşa dəxalət etməyə haqqı yoxdur. 2) Şikayət etməyə haqları var. 3) Şəri hakim və onun tərəfindən bu kimi işlər üçün təyin olunan şəxslər, yuxarıdakı vəziyyətə oxşar hallarda bu barədə ölçü götürə bilərlər.
Məhcur olmayan borclu şəxsin müamiləsinin haramlığı
Cənab ustad, ümumiyyətlə, hansı şərtlərlə məhcur olmayan borclu şəxsin müamiləsini nüfuzlu saymırsınız?
Hər bir halda nüfuzludur. Lakin (bu müamilə) borcu qaytarmaq üçün olan imkanının əldən getməsinə səbəb olarsa, haramdır.
Çek və siftə ilə rəhn
Ticarət sənədlərində (çek, siftə, bərat) lazım olan məsələlərdən biri də onların arxasını imzalamaqdır ki, onların arxasını imzalamaqla bu sənədlərin digərinə köçürülməsi başa çatır. Lakin bunların tacirlər arasında ticarət dəyərinə malik olduğunu, hətta nağd pulun əvəzinə müamilə olunduğunu və dəyişdirildiyini nəzərə alsaq, bu sənədləri müstəqil şəkildə (bankda hansısa müqavilə ilə birlikdə vəsiqə sayılsın) rəhn olunmuş mal (vəsiqənin girovunda mal) adı altında vəsiqə və ya girov qoymaq olarmı?
Əgər çek və ya siftə mötəbər bir şəxs tərəfindən olsa, onu vəsiqə olaraq qəbul etmək olar.
Mehriyyəni ödəmək üçün yaşayış mənzilinin satılması
Bir şəxs öz həyat yoldaşının mehriyyəsi üçün 4 milyon tümən borcludur. Onun Məşhədin ən yaxşı yerində şəxsi mənzili var ki, hal-hazırda 30 milyon tümənə müştərisi var. Bu mənzil borcun müstəsna hallarından biridirmi?
Sözü gedən borc hal-hazırda tələb olunursa, mənzil də öz şənindən – ad-sanından artıqdırsa, mənzili öz ad-sanına layiq bir mənzillə dəyişməli və aralarındakı fərqi borcunu ödəmək üçün sərf etməlidir.
