Müzaribədə mənfəətin təyin olunmasının səhih olma şərtləri
Bir şəxs bir məbləğdə pulu digərinin ixtiyarında qoyur ki, onunla işləsin və hasil olan qazancı bərabər şəkildə bölsünlər. Pulu alan şəxs, şərikinin olduğuna görə əldə olunan qazancı dəqiq şəkildə hesablaya bilmədiyi üçün bildirir ki, bu pul, yəni məsələn, yüz min tümən onların hər biri üçün ayda təxminən üç min tümən gəlir hasil edə bilər. Belə bir müzaribə səhihdirmi?
Bu müzaribə üç şərtlə səhihdir:1) Müzaribə müqaviləsi hər birinin mənfəətini faizlə təyin etmək əsasında tənzim olunsun. Yəni, məlum olsun ki, hasil olan gəlirin neçə faizi sərmayəçiyə və neçə faizi də işləyən şəxsə aiddir. (Bundan əlavə, zərər dəysə, onu qəbul etməlidir.)2) Mal sahibi qarşı tərəfə vəkalət verməlidir ki, qazanc hasil olandan sonra onun payını nəzərdə tutulan məbləğdə sülh (razılaşma) etsin. 3) Mənfəət hasil olmadıqda isə ödədiyi aylıq pul “ələl-hesab” adı ilə verilməlidir.
Müzaribə mənfəətinin müsalihəsi
Müzaribə və bu kimi əqdlərdə pul ilə işləyən şəxs və sərmayə sahibi üçün təyin olunmuş qazanc faizini pulun müəyyən miqdarına müsalihə etmək olarmı?
Əldə olunan mənfəət və onun miqdarı qeyri-müəyyəndirsə, onun sülh olunmasının eybi yoxdur. Lakin qazanc aşkar olmamış sülh etmək caiz deyildir.
Sərqoflidə mülk sahibinin səlahiyyətlərinin hüdudları
Bir şəxs 1360 hicri-şəmsi ilində bir mağazanın sərqofli haqqını sahiblərlə alıcı arasında bağlanmış müqaviləyə əsasən məlum olan məbləğə almış və o gün müqavilədə təyin olunmuş məbləği ödəmişdir. Müqavilənin aşağısında bu sözlər yazılmışdır: “Müamilədə nəzərdə tutulan – sərqofli (icarə etməkdə və ya almaqda başqalarından irəli olmaq), üstünlük və başqasının ixtiyarına keçirmək haqqıdır. Lakin satılan zaman sərqofli qanununa əsasən əsil sahiblərinin müamilədə əldə olunan mənfəətlə bağlı razılıqlarını cəlb etməlidir. Əlavə olaraq, icarə qiyməti müqavilə qələmə alınan gündən başlayaraq tam iki il müddətində aylıq 100 tümən məbləğində nəzərdə tutulmuş və qərara alınmışdır.” Yuxarıda qeyd olunan şərtləri nəzərə alaraq:1) Sahib və ya sahiblərdən biri sərqofli haqqının sahibi ilə razılığa gəlmədən icarə qiymətini hər il artıra bilərmi?2) Artıra bilərsə, sərqofli ilə icarə arasındakı fərq necə olacaqdır?
1) Sərqofli alınmış və icarə üçün müəyyən müddət təyin olunmuş hallarda, müddət bitəndən sonra, əmlak sahibi icarə qiymətində fikrini dəyişə bilər. Lakin bu kimi əmlak üçün kirayəçidən, camaat içində verilən qiymətdən artıq pul almağa haqqı yoxdur. 2) Sərqoflinin faydası budur ki, camaat içində onun icarəsi üçün verilən qiymət daha az olur və icarədə fikrini dəyişmək üçün daim üstünlük vardır.
Sərqofli şəklində olan mülkdən alınacaq cərimələr
Neçə illər bundan öncə müəyyən şəxslər mağazaların sərqofli haqqını mağazanın bütün mövcud xüsusiyyətlərini, o cümlədən balkonunu (yarım mərtəbə) görüb, sahibindən almışlar və müamilə şəri və qanuni yolla baş tutmuşdur. 20 ildən çox vaxt keçəndən sonra bələdiyyə idarəsi balkona (yarım mərtəbə) görə bir məbləğdə pul tələb edir. 1) Bu məbləğ pulu kirayəçilər ödəməlidir, yoxsa mağaza sahibinin öhdəsindədir? (Əlavə etmək lazımdır ki, müamilə zamanı yarım mərtəbə şəklində balkon olmasaydı, ya müştəri onu almazdı, ya da müamilə qiyməti fərqli olardı.)2) Əgər müamilə zamanı mağazanın balkonu olmamış və kirayə edən şəxs sonradan sahibinin icazəsi ilə balkonu tikmişdirsə, bu halda bələdiyyə idarəsinin tələb etdiyi pulu kim verməlidir (sahibi, yoxsa kirayəçi) ?
1) Əgər sahibi əvvəlcədən belə halları öz öhdəliyinə götürmüşdürsə və ya ürf (camaat) və ticarət adətləri belə bir öhdəliyi sahibin öhdəsinə qoyurlarsa, bu işi görmək onun öhdəsindədir. Bu iki haldan qeyrisində isə ona heç nə vacib deyil. 2) Bu halda kirayəçinin öhdəsindədir.
Əcir tutulan şəxsin əməlləri üçün savab
Allah taala ibadətləri yerinə yetirmək, məscid və hüseyniyyə tikmək kimi əməllər üçün əcir olan (işə götürülən) və zəhmət haqqı alan şəxslərə savab verirmi?
Əgər əcir tutulan şəxsin məqsədi o əməlləri bəndələrin borcdan xilas olması üçün yerinə yetirmək və məsuliyyətini yerinə yetirmək olarsa, savabı var.
İmamzadənin torpağında mağaza tikib icarəyə vermək
Cəhromun məscidinin və İsmayıl imamzadəsinin gündəlik işlərinə baxan iki nəfər mömin şəxs öz pulları ilə İmamzadənin istifadə olunmayan qəbiristanlığının bir guşəsində iki mağaza tikmiş və bu mağazaları 20 il müddətində icarə olaraq məntəqənin kooperativ yardım şirkətinin rəhbərlik heyətinin ixtiyarına qoymuş, icarə pulunu isə məscidin və imamzadənin xərcləri üçün nəzərdə tutmuşlar. Hal-hazırda məscidin və imamzadənin şəri nəzarətçisi olmadığını və heç bir vəqfnamənin də mövcud olmadığını nəzərə alsaq, aşağıdakı suallara cavab verin:1) Mağazanın tikilməsi, xüsusilə onun icarəyə verilməsində cameuş-şərait müctəhidin icazəsinə ehtiyac var idimi?2) Baş tutmuş icarə şəri baxımdan etibarlıdırmı?3) İcarə batildirsə, kooperativ şirkətinin məsulları tərəfindən mağazanın boşaldılması və onun anbar, dəftərxana və s. kimi lazımi işlərdə istifadə etmək üçün məscidin münsiflər heyətinə təhvil verilməsi vacibdirmi?4) Onların boşaldılması üçün kooperativ şirkətin məsullarının, ödənilən qiymət və ya ondan artığını,
1) Əlbəttə, icazəyə ehtiyac var və əgər sözü gedən torpaq sahəsi istifadəsiz idisə, hələlik bu tikintiyə icazə veririk və oranı icarə vermək o halda caizdir ki, imamzadənin və məscidin işləri üçün sözü gedən binaya ehtiyac duyulmasın, icarə pulu da məscid və imamzadə üçün xərclənsin. 2) İcarə ədalətli olsa, məscidin və imamzadənin sözü gedən binaya ehtiyacı olmasa, səhihdir. 3) Yuxarıdakı cavabdan məlum oldu.4) Onlar artıq olmamaq şərti ilə yalnız orada xərclədiklərini ala bilərlər.
İcarə müddəti bitəndən sonra icarəçinin ondan istifadəsi
İcarə müddəti sona çatandan sonra və əmlak sahibinin razılığı olmadan icarəçinin mağazadan və ya yaşayış mənzilindən istifadə etməsinin hökmü nədir? Halbuki İslam quruluşunun mədəni qanununda icarə verənin şəxsi ehtiyacı olmamaq şərti ilə istifadə haqqı icarə edənə verilir, hətta əmlak sahibinin razılığı olmasa belə.
Razılıq olmadan onun istifadəsi caiz deyil; yalnız zərurət və məcburiyyət qarşısında, özü də zərurət və məcburiyyətin təmin olduğu miqdarda olsa, eybi yoxdur.
İcarə olunan yerin daha artıq qiymətə icarəyə verilməsi
Mən bir şəxsin evini müəyyən məbləğlə icarə etmişəm. Sonra onu daha artıq məbləğə icarəyə vermişəm və ev sahibinin də razılığını almışam. Bu müamilə səhihdirmi?
O evi, icarə etdiyiniz məbləğdən artıq məbləğə icarə verməyinizin işkalı var. Yalnız bir halda olar ki, ona xalça, şkaf, şifoner və s. kimi avadanlıq artırasınız.
Əcir tutulmuş şəxsin zəhmət haqqı müəyyən olunmasa, nə qədər olacaq.
Bir şəxs digərini öz atası üçün Quran xətm etməkdən ötrü əcir etmiş, lakin məbləği müəyyən etməmişdir. İndi isə qiraətdən sonra əcir tutulan şəxs böyük məbləğdə pul istəyir ki, əcir edən bu pulu ödəmir. Bu məsələnin hökmünü bəyan edin.
Camaat arasında və adət üzrə nə qədərdirsə, o qədər ödəməlidir və bundan artıq vermək lazım deyil.
Qaib olan şəxsin malına vilayət
Vəli (qəyyum) olmayan yerdə, qaib olan şəxsin malının vilayəti kimin öhdəsinə düşür?
Vəli olmayan yerdə qaib şəxsin malına vilayət şəri hakimin və ya şəri hakimin təyin etdiyi şəxsin öhdəsindədir. Hətta vəli olan yerdə də ehtiyat vacib, şəri hakimdən icazə almaqdır.
Qadının əxlaqsızlıq yolu ilə əldə etdiyi əmlak
Bir qadın öz etirafına görə neçə illər mütəmadi şəkildə əxlaqsız işlərə (fahişəliyə) məşğul olmuş və bu yolla məişətini təmin etmişdir. O, bu qanunsuz və haram qazancla ev-eşik əldə etmişdir. İndi tövbə etmək istəyir. Onun ev və digər avadanlıqdan ibarət əmlakının hökmü nədir?
Sahiblərini tanıyırsa onları sahiblərinə qaytarmalıdır. Tanımırsa məchulul-malik hökmündədir və onun özünün buna kiçik ehtiyacı varsa, şəriət hakimi onun tövbə etdiyini nəzərə alaraq bu əmlakı “rəddi-məzalim” ünvanı ilə ona verə bilər .