Borc əvəzində Quranın təlimini şərt etmək
Əgər bir şəxs digərinə borc pul verib “bu şərtlə sənə borc verirəm ki, sən də müqabilində mənim övladlarıma Quran təlim edəsən” – bu iş caizdirmi?
Ehtiyat budur ki, belə bir şərt tərk edilsin.
Təxirdən dəyən zərəri almaq üçün əqdin daxilində şərt qoymaq
Əgər borcun təxirlə ödənilməsindən dəyən zərər, “lazım” müqaviləyə əlavə olunmuş şərt şəklində olarsa, onu almaq caizdirmi?
Əgər digər “lazım” əqdin daxilində şərt olunarsa, caizdir.
Təxirdən dəyən zərəri kafirlərdən almaq
Bu kimi zərərləri kafirlərdən almaq caizdirmi?
Əmlakı bizim üçün halal olan kafirlər barəsində, maneəsi yoxdur.
Pulun dəyərdən düşdüyü miqdarda təxirdən dəyən zərəri almaq
Pulun müntəzəm olaraq dəyərdən düşdüyünü nəzərə almaqla, bu baxımdan təxirdən dəyən zərəri almaq olarmı?
Caiz deyil. Lakin zaman fasiləsi o qədər çox olsa ki, pulun dəyəri həddindən artıq aşağı düşsün, məsələn, on-iyirmi il öncə, bu halda eybi yoxdur.
Təxirə görə ödənişlərin şəriət baxımından düz olmaması
Borcun təxirlə qaytarılmasından əmələ gələn xəsarət və ziyan, şəridirmi?
Bu ziyan və xəsarət şəri deyil.
Vəkil tərəfindən müvəkkilin qarşı tərəfinə yol göstərilməsi
Əgər vəkil insaniyyət baxımından və məhkəmədə müvəkkilinin qarşı tərəfinin haqqı tapdalanmasın deyə, müqabil tərəfə yol göstərib ona məsləhət versə və öz hazırkı vəkalətindən istefa verdiyi təqdirdə onun vəkilliyinin digər bir şəxsə tapşırılacağını və nəticədə münaqişədəki müqabil tərəfin şəri haqqının tapdalanacağını, belə ki, məhsuldar iş həyatı boyu zəhmətlə əldə etdiklərinin hamısının aradan gedəcəyini hiss etsə, müvəkkilin qarşısında, habelə məhkəmədə müqabil tərəfin qarşısında olan vəzifəsi nədir?
Məzluma yol göstərmək hamı üçün caizdir, hətta sözü gedən halda vacib olması da mümkündür və xəyanət sayılmır (müvəkkil zahirdə qanuna uyğun söz danışsa da), lakin belə hallarda müvəkkildən zəhmət haqqı almağa haqqı yoxdur.
Başqasının malını ələ keçirməkdə vəkilin köməyi
Həqiqi və ya hüquqi fərdin vəkili olan şəxs öz müvəkkilinin, şəri cəhətdən onun müqabil tərəfinə məxsus olan malını, qanuni yolla onun əlindən almaq istədiyini başa düşsə, şəri baxımdan məsuliyyət daşıyırmı?
Əgər müvəkkil bilsə ki, vəkilin şəri baxımdan haqqı yoxdur, onu müdafiə etməməli və ya nəyisə başqasından haqsızlıqla alıb müvəkkilə verməməlidir. Əgər öz işinin müqabilində vəkalət haqqı alırsa, şəri baxımdan o halda qanunidir ki, şəri hüququ qaytarmaq üçün çalışsın.
Müvəkkilin ölümü ilə vəkalətin pozulması
Müvəkkilin ölümü ilə vəkalət batil olurmu? Müvəkkilin ölümündən sonra vəkilin onun əmlakının satmağa haqqı varmı?
Vəkilin ölümü ilə onun vəkaləti batil olur (qüvvədən və etibardan düşür). Buna görə də müvəkkilin ölümündən sonra vəkilin onun əmlakını satmağa haqqı yoxdur.
Ağılsız, səfeh işlər görən şəxsin məhcur olması
Bir şəxs səfeh işlər görür. Məsələn, öz pullarını qumarbaz adamlara verir və qumarbazdan bank hesabında pul olmadığı halda bir çek almaqla kifayətlənir. Habelə öz arvad-uşağının evə ehtiyacları olduğu halda, evini başqasına verir: 1) Onu bu təsərrüflərdən saxlamaq olarmı? Şəriət sahibinin bu cür problemlər barəsində nəzəri nədir? 2) Onun uşaqları məhkəməyə şikayət edə bilərlərmi?3) Şəri hakim və Vəliyyi-fəqihin nümayəndəsi özü şəxsən (şikayətçi olmasa) bu istiqamətdə ölçü götürə bilərmi?
1) Yuxarıdakı məsələdə fərz olunanlara görə bu şəxs “səfeh”dir və öz əmlakında birbaşa dəxalət etməyə haqqı yoxdur. 2) Şikayət etməyə haqları var. 3) Şəri hakim və onun tərəfindən bu kimi işlər üçün təyin olunan şəxslər, yuxarıdakı vəziyyətə oxşar hallarda bu barədə ölçü götürə bilərlər.
Məhcur olmayan borclu şəxsin müamiləsinin haramlığı
Cənab ustad, ümumiyyətlə, hansı şərtlərlə məhcur olmayan borclu şəxsin müamiləsini nüfuzlu saymırsınız?
Hər bir halda nüfuzludur. Lakin (bu müamilə) borcu qaytarmaq üçün olan imkanının əldən getməsinə səbəb olarsa, haramdır.
Məhcur olmayan borclu şəxsin müamiləsi
Məhcur olmayan borclu bir şəxs, borcdan qaçmaq məqsədi ilə öz əmlakını həqiqi, qeyri-müəvvəzi müamilə etsə, nafizdirmi?
Şəri hakimin hökmü ilə məhcur olmamışdırsa, müamilə batil deyil. Lakin haram bir iş görmüşdür.
Bağın torpağında şərik olmaq şərtilə cavan ağacların əkilməsi
İki nəfər torpaq sahəsini bu ünvanla müamilə edirlər ki, torpağın sahibi öz torpağını ağac əkmək üçün digərinə verir və digəri də ağac əkir. Belə planlaşdırmışdılar ki, ağaclar böyüyəndən sonra, torpaq sahəsini ağaclarla bir yerdə yarı bölsünlər. İki tərəfin razılığı ilə bu şəkildə əməl etmişlər, lakin təyin etməmişlər ki, bu tərəf sənin olsun və o biri tərəf mənim olsun. Bu məsələnin ağacların əkilməsinə bir zərəri varmı?
Sözü gedən müamilənin eybi yoxdur. Ağaclar böyüyəndən sonra onları iki tərəfin razılığı ilə və ya püşk vasitəsi ilə bölə bilərlər. Böləndən sonra hər biri öz payının sahibi olacaqdır.
