Qadına öz ərinin qan diyəsindən çatan irsi
Zövcənin ərinin qan diyəsinin əvəzində verilən pulda haqqı varmı? Onun haqqı nə qədərdir?
Bəli, o puldan sair əmlak kimi irs aparır.
İzdivac əqdi zamanı irsin başqasına bağışlanması şərti
Daimi nikahda kişi əqdin daxilində öz arvadı ilə “əgər qadın kişinin varisi olsa, öz irsini o kişinin vəfat etmiş qadınından qalan övladına bağışlasın” – deyə bir şərt bağlaya bilərmi?
Belə bir şərtin tamamilə qeyri-müəyyən olduğunu nəzərə alsaq, işkalsız deyil.
Vəfat etmiş şəxsin əmlakından ikinci arvada çatan irs
Mənim adım Fatimədir. Ərim 1363-cü ildə dünyadan getmişdir. Mən onun ikinci arvadı idim və aramızdakı nikah daimi şəkildə oxunmuşdur. Buna baxmayaraq onun övladları ölümündən iki il sonra bütün əmlakını öz aralarında bölmüş və mənim haqqımı heç bir vəchlə verməmişlər. Mərhumun əmlakı aşağıdakılardan ibarətdir:1) Püstə bağları. 2) Sənədi mərhumun öz adına olan üç vahidlik yaşayış mənzili. 3) Traktor, bütün avadanlığı ilə. 4) Quyu, su nasosu, motorxananın binası, suyun və işığın imtiyazı və quyunun icazə sənədi. 5) Daşınan əmlak və ev avadanlığı. Bütün bunları nəzərə almaqla xahiş edirik ki, aşağıdakı suallara cavab verəsiniz:1. Mənim bu daşınmaz əmlaka aid bir haqqım varmı? Varsa, hansı şəkildədir?2. Bu 13 il ərzində mənim irsiyyəmi vermədiklərini nəzərə alsaq, bu illərin gəliri mənə çatırmı?3. İrsi verərkən bu günün qiyməti meyar sayılır, yoxsa, mərhum dünyadan gedən günün qiyməti? Əgər mərhumun vəfat etdiyi günün qiyməti meyar sayılırsa, bu bir neçə ildə baş verən inflyasiyanın dəyəri hesablanmalıdırmı?
1. Daşınmaz əmlakın qiymətinin səkkizdə biri və daşınan əmlakın səkkizdə biri hər iki arvada çatır və onların arasında bərabər şəkildə bölünməlidir.2. Daşınan əmlakın gəlirinə gəldikdə isə bu müddətdə olan mənfəəti ödəməlidirlər. Ehtiyat budur ki, daşınmaz əmlak barəsində də eyni şəkildə əməl etsinlər.3. Ödəniş gününün qiyməti meyardır.
Nikahları səhih olmayan ər-arvadın irsi
Vəkil əqd siğəsini səhv oxuyubsa, bu kişi və qadının övladlarına irs çatırmı? Bu kişi və qadına bir-birlərindən və vəfat etdikləri təqdirdə övladlarından onlara irs çatırmı?
(Bu halda) övladlarına ata-anadan və anaya övladlardan irs çatır. Lakin ərlə arvada bir-birlərindən irs çatmır.
Dayı və xalanın oğlanları və qızlarının irslərinin bərabərliyi
Mömin insanlardan biri dünyadan getmişdir və ölüm zamanı onun varisləri aşağıdakılardan ibarətdir:1) Daimi həyat yoldaşı. O, həm də vəfat etmiş şəxsin əmisi qızıdır. 2) Başqa bir əmisi qızı. 3) Bir dayıoğlu. 4) Digər dayıdan üç dayıoğlu və üç dayıqızı. 5) İki xalaoğlu və iki xalaqızı. Xahiş edirik deyəsiniz ki, dayı oğlanları, dayı qızları, xala oğlanları və xala qızları bərabər şəkildə irs götürməlidirlər, yoxsa, “lizzəkəru mislu həzzil ünsəyəyn” (kişilər qadınlardan iki qat artıq)?
Onlara çatan irsin bərabər olması uzaq ehtimal deyil. Lakin ehtiyat budur ki, öz aralarında müsalihə etsinlər.
Varis bacıoğlu və əmioğludursa
Vəfat etmiş Zeydin varisi anadan bir olan bacısının övladıdır. Digər tərəfdən də əmisi oğlanlarından üçü həyatdadırlar. Zeydin irsi hansı şəkildə bölünməlidir?
Bacısının övladı olduğu təqdirdə əmisi oğlanlarına heç bir irs çatmayacaqdır. Başqa bir varisi yoxdursa, əmlakının hamısı bacısı uşağına çatmalıdır.
Varis bacıoğlu və əmioğludursa
Vəfat etmiş Zeydin varisi anadan bir olan bacısının övladıdır. Digər tərəfdən də əmisi oğlanlarından üçü həyatdadırlar. Zeydin irsi hansı şəkildə bölünməlidir?
Bacısının övladı olduğu təqdirdə əmisi oğlanlarına heç bir irs çatmayacaqdır. Başqa bir varisi yoxdursa, əmlakının hamısı bacısı uşağına çatmalıdır.
Oğlanlar və qızlar arasında irsin bərabər bölgüsünə vəsiyyət
İki il öncə anam ömrünü sizə bağışladı. Onun dörd oğlan və üç qız övladı qalmışdır. Mərhumdan qalan irs on milyon tümən dəyərində olan bir mülkdür. Biz hamının irs payını vermək üçün onun satmaq qərarına gəlmişdik. Bacılarım isə anamdan qalan bir əlyazmanı göstərirlər. Bu əlyazmanın məzmunu belədir ki, irsin bölünməsində qız və oğlan övladlar arasında heç bir fərq qoyulmasın və hamı eyni hüquqa malik olsun. İndi hamımızın bu əlyazmanın doğruluğunu, yəni onun anamız tərəfindən yazıldığını qəbul etdiyimizi, lakin qardaşlardan bəzisinin ən azından ürəklərində buna razı olmadıqlarını nəzərə alsaq, şəri vəzifənin necə olduğunu buyurun.
Ananın öz əmlakının üçdə birindən istifadə etmək haqqı olduğunu nəzərə alsaq, qızların irs payı barəsində dediklərinin heç bir eybi yoxdur. Çünki, sözü gedən fərq üçdə birdən az olacaqdır. Buna görə də ana necə vəsiyyət etmişdirsə, elə də əməl etməlisiniz.
Talağı verilmiş anaya oğlundan çatan irs
Bir qadın iyirmi beş ilə bundan qabaq ərindən talaq almışdır və onun ərindən bir oğlu və bir qızı vardır. Kişi isə başqa bir qadınla evlənmiş və ondan da bir qızı vardır. Ona da iyirmi il bundan öncə talaq vermiş və üçüncü qadınla evlənmişdir. Ata və oğlu avtomobil qəzasında vəfat etmişdir, onların hansının daha tez öldüyü məlum deyil. Talaq alan qadın iddia edir ki, oğlunun heç bir əmlakı yoxdur. O, atası ilə bir yerdə yaşayırdı və subay idi. Ona atasından irs çatmalı və bu irs ona verilməlidir. Ona irs çatırmı? (Qeyd etmək lazımdır ki, atanın aşağıdakı varisləri var: iki qızı, anası və hal-hazırda onun evində yaşayan arvadı.)
Bu kişinin irsi iki qıza, avtomobil qəzasına düşən oğlana, həyat yoldaşına və anasına çatır. İrsin səkkizdə bir hissəsi həyat yoldaşına, altıda bir hissəsi anasına çatır. Yerdə qalanı 4 hissəyə bölünür: iki hissəsi avtomobil qəzasına düşən oğlana və (varisinin yalnız anası olduğu təqdirdə) onun tərəfindən anasına çatır. Qızlarından hər birinə isə bir pay çatır.
Varislər ər, ata, ana və bir qızdan ibarətdirsə
Əhməd Fatimə adlı bir qadınla daimi nikah bağladı. Onların mehriyyəsi bir milyon tümən dəyərində təyin olundu və onun iki yüz min tümən məbləğində olan hissəsi nağd şəklində ödənildi. Yerdə qalan hissəsi isə Əhməd tərəfindən səkkiz yüz min məbləğində çek kimi Fatimənin adına yazıldı. Bu çek müəyyən şərtlərə uyğun olaraq əmanət şəklində mənim əlimdədir. Sözü gedən xamın bir neçə müddətdən sonra vəfat etdi və hal-hazırda həyatda olan birinci ərindən bir qız övladı da var. Bu qız onun atasının yanında yaşayır. Mərhumun atası, cənab Əhmədin mərhum üçün yazdığı çekin ona verilməsi barədə təklif irəli sürür. Əlavə etmək lazımdır ki, mərhumun ata-anası sağdır və mərhumun bir neçə qardaş-bacısı da var. Bu müqəddiməni nəzərə almaqla aşağıdakı suallara cavab verin:1) Mərhumun varisləri kimlərdir?2) Hal-hazırda mərhumun atasının yanında yaşayan qızının bu çekdən olan payı nə qədərdir?3) Şəri baxımdan bu çeki mərhumun atasına verə bilərəmmi ki, o da mərhumun həyat yoldaşına versin? 4) Şəri baxımdan mənim bu çeki saxlamaqla, onların yazdıqları şərtlərlə və hakim (münsif) olmağımla əlaqədar vəzifəm nədir?
1) Onun varisi həyat yoldaşı, ata-anası və o bir qızdır (qadının başqa uşağının olmamağı şərtilə). Həyat yoldaşı onun əmlakının dörddə birini irs olaraq götürür. Yerdə qalanları isə aşağıdakı şəkildə bölünür: Ata və ananın hər birinə irsin altıda biri çatır. Altı payın beşdə ikisi isə qıza çatır. 2 və 3) Çekin məbləği varislərin hamısına aiddir. Atanın isə yalnız öz payını bağışlamaq haqqı vardır. Sizin çeki müəyyən bir şəxsə təhvil verməyə haqqınız yoxdur, onun hamının ixtiyarına verməlisiniz. 4) Siz varislərin hamısına xəbər verməlisiniz ki, çekin müqəddəratını həll etsinlər.
Nikahları səhih olmayan ər-arvadın irsi
Vəkil əqd siğəsini səhv oxuyubsa, bu kişi və qadının övladlarına irs çatırmı? Bu kişi və qadına bir-birlərindən və vəfat etdikləri təqdirdə övladlarından onlara irs çatırmı?
(Bu halda) övladlarına ata-anadan və anaya övladlardan irs çatır. Lakin ərlə arvada bir-birlərindən irs çatmır.
İrs qruplarının hamısı üçün qisas haqqı
İrsdə ikinci və üçüncü qrupların qisas almaq haqqı varmı?
Əmlakdan irs aparanların hamısının qisas almaq haqları var. Yalnız ər-arvadın qisas haqları yoxdur. Amma diyədə şərikdirlər.
Həccin vacib həcc olmadığı və əmlakının üçdə birinin bu işlərin hamısı üçün kifayət etmədiyi təqdirdə, tərtiblə əməl etmək lazımdır.
Vəfat edən şəxs vəsinin öhdəsinə bir Quran xətmi qoymuş, vəsi də Quran tilavəti üçün başqa bir şəxsi əcir tutmuşdur. O şəxs Quranı xətm edəndən sonra vəsi onun pulunu verməkdən boyun qaçırarsa, meyitin vəsiyyətinə əməl olunmuşdurmu? Zəhmət haqqının verilmədiyi təqdirdə meyitə bir savab çatırmı?
Vəsiyyətə əməl olunmuşdur və savabı meyitə çatmışdır. Lakin vəsi borcludur.
Malın üçdə biri barədə vəsiyyət etmədən vəsi təyin etməsi
Vəfat etmiş şəxs “vəsi” (onun işlərini yerinə yetirəcək ) şəxsi müəyyən etmiş, lakin əmlakının üçdə birinə dair vəsiyyət etməmişdirsə, onun əmlakının üçdə birini xeyir işlərə sərf etmək vacibdirmi?
Vəsini təyin etmək üçdə birin müəyyən olunması demək deyil. Lakin bəzi məntəqələrdə vəsinin təyin olunması üçdə birə vəsiyyət mənasındadırsa, ona əməl olunmalıdır.
