مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی | استفتاء

Dəstəmazda qarşıya çıxan maneələrin hökmü

Aşağıdakılar dəstəmaz üçün maneə sayılırmı və dəstəmazdan qabaq onları aradan aparmaq lazımdırmı? 1) Neftin ləkəsi ki, su ilə yuyandan sonra əldə qalır və kamil şəkildə aradan getmir. 2) Bəzi yeyinti məhsullarının dəriyə sürtülməsi nəticəsində əldə qalan rəng. Məsələn, qoz qabığının ləkəsi. Hansı ki, bir müddət sonra aradan gedir. 3) Sement və gips ləkəsi. 4) Diyircəkli və ya mürəkkəbli qələmlə dəstəmaz üzvlərinə xətt çəkilərsə. 5) Əllər elə maneəyə bulaşmışdır ki, nəcis deyil lakin gec (məsələn, 10 günə) aradan gedir.

Əgər bu şeylərdən suyun dəriyə çatmasına mane olan maddə əlin üzərində qalmasa, hərçənd rəngi və ya yağı qalsa belə dəstəmaz üçün maneçilik yaratmır. Lakin suyun dəriyə çatmasına maneçilik törədərsə və onu hələlik aradan aparmaq mümkün olmasa, cəbirə dəstəmazının hökmlərinə uyğun əməl etməlidir.

Qruplar: Maneənin olmaması

Torpağın qiymətinin qalan hissəsini günün qiyməti ilə ödəmək

Təxminən 16 il bundan öncə, bir neçə parça torpaq sahəsi müqavilə əsasında bir neçə nəfərə satılmış və onlardan müəyyən məbləğdə pul alınmışdır. Adət üzrə torpağın qiymətinin qalan hissəsi notariat kontorlarının birində sənəd, rəsmi şəkildə birindən digərinə keçirilənə kimi təxirə salınmışdır. İslam İnqilabı başlanan zaman işlər bir-birinə qarışdı və sənədin rəsmiləşdirilmə işləri yerdə qaldı. Nəticədə, alıcılara müraciət olundu və onlardan biri müəyyən məbləğdə pul ödədi, qalanları isə müxtəlif bəhanələrlə məbləğin qalanını vermədilər. Lakin sənədləri almaq üçün özləri Şəhər torpaq idarəsinə, Əmlak və Sənədlərin qeydiyyata alınma idarəsinə getmiş və sənəd istəmişlər. İslam Şurası Məclisinin qərarına görə sənədlərin qeydiyyata alınması idarəsi tərəfindən yer sahibinin razılığı şərt olunduğu üçün məni çağırdılar. Təyin olunmuş vaxtda oraya gedib bildirdim ki, alıcıların əvvəlcə ödədikləri məbləği təyin olunmuş dəyərlə qəbul edirəm. Pulunu ödəmədikləri qismi barəsində isə, pulun rial dəyərini, qiymətlərin məzənnəsini və vaxtın ötməsini nəzərə alıb, əmlak və sənədlərin qeydiyyata alınması idarəsinin məsul işçilərindən xahiş edirəm ki, ekspert təyin edərək günün məzənnəsi – hətta bir miqdar alıcıların xeyrinə qərar çıxarmaqla – mühasibə edilsin, əks halda sənədləri imzalamaqdan imtina edəcəyəm. Bu məsələnin şəri hökmü nədir?

Əgər alıcılar pulun qalanını ödəməkdə səhlənkarlıq etmiş, malik isə pulu qəbul edib, sənədlərin rəsmiləşdirilməsinə hazır imişsə və zamanın ötməsi səbəbindən qiymətlər arasındakı fərq nəzərə çarpacaq dərəcədə çox artmışsa, satıcının razılığın əldə etməlidirlər. Lakin yer sahibi səhlənkarlıq etmişsə, o məbləğdən artığını istəməyə haqqı yoxdur.

Qruplar: Müamilələrin müxtəlif məsələləri

Varislərin əlindəkilərin əmanət və ya zəmanət olması

Ölüm hökmü çıxarılandan və irs varislərin arasında bölünəndən sonra onların əlində əmanət sayılır, yoxsa zamin olduqları mal hökmündədir?

Onlar əlindəkilərə zamindirlər.

Qruplar: İrsə aid müxtəlif məsələlər

Şəhidin varisləri həyat yoldaşı və atadan ibarətdirsə

Mənim qardaşım on iki il bundan öncə müharibədə itkin düşüb. O vaxt onun şəhid olması, yoxsa əsir düşməsi məlum deyildi. İndi on iki ildən sonra onun şəhid olması qəti və tam şəkildə aydın oldu. Bu şəhidin arvadı var idi, amma övladı yoxdur. Xahiş edirik ki, aşağıdakı suallara cavab verəsiniz: 1) Bu şəhidin məvacibi bu on iki il ərzində həyat yoldaşı tərəfindən bütövlükdə alınmış və xərclənmişdir. Bu məvacibin hamısı onun idimi, yainki, onun bir hissəsi irs ünvanı ilə şəhidin atasına, anasına, qardaşına və bacısına çatır?

Onun məvacibi arvadına aid olmuşdur. 2) Hal-hazırda onun şəhid olmasının qəti şəkildə məlum olduğunu nəzərə alsaq, şəhidin işlədiyi idarədən “qan pulu” və ya “qəramət” adı ilə verilən bir miqdar pul kimə çatmalıdır?

Qruplar: Ər-arvad

Manto geymək

Manto geyinməyin hökmü nədir? Manto zinət paltarlarından sayılırmı?

Zinət paltarlarını geyinməyin işkalı var. Lakin adi mantolar zinət üçün deyil. Hərçənd çadra daha məhfuz və daha yaxşıdır, lakin üz və əllərdən (biləkdən aşağı) başqa bədəni bütövlükdə örtən paltar kifayətdir.

Qruplar: Qadınların hicabı

İxtiyar haqqını ləğv etmək

(Müamiləni pozmağa dair) İxtiyar haqqını silmək olarmı?

Caizdir.

Qruplar: Haram alğı-satqı

Yaxşı işlərə dəvət və pis işlərdən çəkindirməyin ziyanı varsa

Əgər idarədə əmr be məruf və nəhy əz münkər etmək insanı mükafat və əlavə iş (üçün əmək haqqı) kimi imtiyazlardan məhrum edərsə, yenə də bu iş vacibdirmi?

Nəzərə çarpacaq mühüm bir ziyana səbəb olmasa, vacibdir.

Qruplar:

Bir qazının çıxardığı hökmün başqa qazı tərəfindən ləğv edilməsi

Bir qazı başqa bir qazının hökmünü ləğv edə (qüvvədən sala) bilərmi? Bu iş caiz deyilsə, ölkənin Ali məhkəməsi tərəfindən bir qazının qərarını pozmaq üçün hansı yol vardır?

“Birinci dərəcəli ünvanlar” baxımından cinayət işlərinə yenidən baxmaq üçün təkcə çıxış yolu budur: birinci mərhələdə olan qazılara göstəriş verilməlidir ki, mühüm məsələlərin (məsələn, qətl hadisələrində, mühüm mülki məsələlərdə və s.) ilkin mərhələsində qəti qərar çıxarmasınlar və yalnız öz məşvərət yönlü nəzər və məsləhətlərini qeyd etsinlər. Başqa sözlə, belə məsələlərdə hökm vermək (qərar çıxarmaq) onların qəzavət hüquqları dairəsindən xaricdir. Bununla da işlərə yenidən baxmaq üçün şərait yaranacaq və ikinci hakim cinayət işi üzrə bütün lazımi işləri apara, əlavə olaraq, birinci qazının məsləhətlərindən də istifadə edə biləcəkdir. Əlbəttə, bu, şikayət edən tərəflərin işə yenidən baxılmasını tələb etdikləri hallardadır. Amma əgər onlar işə yenidən baxılmasını tələb etməsələr, birinci qazı qəti qərar çıxara bilər. (Yəni bu halda hökm inşa etmək hüququna malikdir.)

Qruplar: Qəzavət

Yazılı sənədlərin məhkəmə prosesində etibarı

Aşağıda qeyd olunanları nəzərə alsaq, qazı indiki zamanda rəsmi sənədləri etibarlı sayıb, onları öz çıxardığı qərarlar üçün əsas tuta bilərmi?a) Bir çox şərait, hallar və əlamətlər mövcuddur ki, ürf (camaat) içində bu sənədləri tərtib edənlərə etibar edilməsinə, habelə rəsmi sənədlərə etimad göstərilməsinə səbəb olur. Məsələn, qanunu pozmuş notariuslara tətbiq edilən cinayət və hüquqi cəzaların mövcudluğu, rəsmi sənədlər üçün kontorları yoxlayan daimi müfəttişlərin mövcud olması və digər tərəfdən də dəftərxana müdirlərinin (notariusların) onlara müraciət edənlərin etibarını qazanmaq üçün öz işlərinə böyük diqqətlə yanaşmaları;b) Camaatın hüquqi və iqtisadi əlaqələrinin böyük hissəsi, habelə istintaq məsələləri rəsmi sənədlər əsasında qurulur, belə ki, bu sənədlər (məsələn, şəxsiyyət vəsiqəsi, evlilik haqqında şəhadətnamə, torpaq sahəsi, mənzil, avtomobil və s.- in mülkiyyətinə aid olan sənədlər) mövcud olmadıqda cəmiyyətin bu qisim məişət nizam-intizamında hərc-mərclik yaranacaqdır. c) Böyük fəqihlərin, xəttin və yazının etibarlı sayılmaması üçün qeyd etdikləri dəlillər: məsələn, yalan olması ehtimalı və ya katibin məqsədinin yazılanların olmaması ehtimalı camaat arasında bu sənədlər barəsində qəbul olunmur.

Kətbi (yazılı) imza şifahi inşa hökmündədir. Buna görə də hazırkı mötəbər sənədlər hüccətdir (dəlildir). Biz, “Ürvətül-vusqa” kitabının təliqəsinin ikinci cildində bu məsələ üçün kifayət qədər dəlil və sübut yazmışıq.

Qruplar: Qəzavət

Faiz ödənişi

Mən 20 ilə yaxındır ki, avtomobil hissələrinin satışı ilə məşğul olan bir ticarətçiyəm. Lakin təmirçilərə faiz ödəmədiyim üçün müxtəlif maddi problemlərlə üzləşmişəm. Həzrət ustaddan xahiş edirəm ki, avadanlıq satışından əldə olunan mənfəətdən təmirçilərə faiz ödəmək barəsində öz mübarək nəzərinizi bildirəsiniz. (Əlavə olaraq nəzərinizə çatdırıram ki, satıcıların, habelə təmirçilərin, eləcə də şirkətlərdə, təşkilatlarda və idarələrdəki alğı-satqı nəzarətçilərindən ibarət olan istehlakçıların əksəriyyəti, təmirçi və alğı-satqı nəzarətçisi tərəfindən protokol və siyahı hazırlanması və satıcı tərəfindən ona müəyyən məbləğdə pul ödənilməsi haqqında öncədən təyin olunmuş müqavilə tənzim etmişlər.) Bu iş mənim ticarətimdə həddən artıq kasadlığa və böhrana səbəb olmuşdur. Buna görə ki, onun şəri şübhəsindən qorxduğumdan indiyə kimi faiz adı ilə heç kimə bir rial belə ödəməmişəm.

Sizin bu işiniz bir şəkildə səhihdir ki, satıcı malın qiymətinə bir şey artırmadan, öz adi mənfəətlərindən bir hissəsini vasitəyə təhvil versin. Məsələn, malı adətən 10 faizlə satırlar, lakin bu halda on faiz mənfəətin bir hissəsini vasitəyə təhvil verirlər. Amma məbləğdən əlavə qeyri-həqiqi faktura tənzim etmək, haramdır və Allah taala ruzi verəndir.

Qruplar: Müamilələrin müxtəlif məsələləri

Müamiləni pozmaq haqqının şərti

Rəsmi və qanuni müamilələrdən öncə adətə çevrilmiş adi müqavilələrdə müəyyən miqdarda pul, müamiləni pozmaq haqqı üçün şərt olunur:1) Bu şərt müqəddəs İslam şəriəti baxımından səhihdirmi?2) Tərəflərdən hər biri müamiləni pozsa, qarşı tərəf müamiləni pozmaq haqqı üçün nəzərdə tutulan məbləği ondan ala bilərmi?3) Belə müqavilələr şəri və qəti müamilələrdən sayılırmı və ümumiyyətlə, şəri cəhətdən səhihdirmi və hər iki tərəfin ona riayət (əməl) etməsi lazımdırmı?

1) Əgər müamilə qətidirsə və hər iki tərəfdən birinin filan məbləği ödəməklə müamiləni pozmaq haqqına malik olmasını şərt qoyublarsa, bu şərt səhihdir. Lakin qəti müamilə baş tutmamışdırsa, deyilən məbləği almaq caiz deyil. 2) Yuxarıdakı cavabdan məlum oldu. 3) Müqavilələr müxtəlifdir. Onların bəzisində qəti müamilənin baş tutması aydın şəkildə qeyd olunur və bəzisi isə belə deyil. Hər birinin də yuxarıda qeyd olunduğu kimi, özünə məxsus hökmü var.

Qruplar: Haram alğı-satqı