تفاوت مستحب با احتیاط مستحب
فرق مستحب و احتیاط مستحب در چیست؟ آیا عمل به احتیاط مستحب مانند عمل به مستحب ثواب دارد؟
هردو ثواب دارد ومستحب دلیل کافی دارد ولی احتیاط مستحب دلیل کافی ندارد.
نوع اماره بودن سنّ 9 سالگى در بلوغ دختران
اگر سنّ 9 سالگى را براى بلوغ دختران كافى بدانيم از دو حال خارج نيست: الف (سنّ 9 سالگى يا اماره تعبّدى براى بلوغ است؛ يعنى شارع مقدّس آن را تعبّداً بلوغ دانسته است. ب) يا این‌که اماره غير تعبّدى (تحقيقى يا طبيعى) است.اگر آن را اماره تعبّدى بلوغ بدانيم با سه اشكال يا ايراد مواجه می‌شویم: (عدم مطابقت با آيات، روايات، واقعیت خارجى).1. آنچه از آيات قرآن (58 و 59 سوره نور، 6 سوره نساء، 152 سوره انعام، 5 سوره حج و 67 سوره غافر) استفاده می‌شود اين است كه در هیچ‌کدام از آن‌ها سن به‌عنوان بلوغ ذكر نشده و ملاك بلوغ را رسيدن به حدّ نكاح و حلم و رشد قرار داده است و هرکدام از اين عناوين سه‌گانه در آيات مذكور و مانند آن، با يكديگر متلازم می‌باشند، بديهى است كه تحقّق اين عناوين براى انسان، عناوين واقعى و نفس الامرى می‌باشد و به‌هیچ‌وجه جنبه تعبّدى ندارد.2. رواياتى كه درباره بلوغ واردشده مختلف و بسيارند:ـ بعضى روايات ملاك بلوغ را رسيدن به حدّ احتلام و رشد دانسته و به‌هیچ‌وجه ميزان سنّى براى آن در نظر گرفته نشده است؛ مانند صحيحه هشام و صحيحه علی بن جعفر.ـ در بعضى از روايات بلوغ سنّى ذکرشده كه متفاوت می‌باشند، ازجمله: اوّل: موثّقه عبدالله بن سنان كه در اين حديث سنّ بلوغ براى پسران 13 سال و دختران 9 سال ذکرشده، امّا 9 سالگى را مناط بلوغ قرار نداده، بلكه حيض را علّت تحقّق بلوغ در سن 9 سالگى دانسته و بديهى است كه در اين صورت ملاك بلوغ جنسى و طبيعى دختران است، كه حيض كاشف از آن است.دوم: موثّقه عمّار ساباطى، كه طبق اين حديث پسر و دختر در سن 13 سالگى بالغ می‌شوند و اگر پسر قبل از اين سن محتلم و دختر حيض شود، احتلام و حيض نيز علامت بلوغ آنان است.سوم: صحيحه حمران، كه در پسران 15 سالگى و در دختران 9 سالگى را اماره بلوغ قرار داده است. به‌هرحال با توجّه به ناسازگارى آشكار روايت 9 سال با روايات ديگر، تعبّدى بودن قضيّه بعيد به نظر می‌رسد و جاى سؤال است كه چرا غالب فقهاى شيعه به روايات 9 سال عمل کرده‌اند؟ ضمن این‌که آنان توجّه داشته‌اند دختران در سنّ 9 سالگى معمولاً حيض نمی‌شوند و روايات ديگر نيز (مانند سن 13 سال) وجود دارد!3. عمل به روايت 9 سال، با واقعیت خارجى غالباً مطابقت ندارد و با تحقيقاتى كه به‌عمل‌آمده اكثر دختران در 13 سالگى بالغ می‌شوند. بنابراين، در اين شرايط، مكلّف دانستن دختران 9 سال چه در امور عبادى و چه در امور حقوقى و قضايى (با توجّه به ضعف قواى جسمانى و عقلانى آنان در اين سن) موجب وهنِ شريعت مقدّس خواهد گرديد.نتيجه این‌که با توجّه به اشكالات سه‌گانه فوق‌الذکر، تعبّدى بودن اماره 9 سالگى براى بلوغ دختران كاملاً بعيد به نظر می‌رسد؛ و اگر سن 9 سالگى را اماره طبيعى يا تحقيقى (غير تعبّدى) بدانيم نيز با اشكال جدی مواجه می‌شویم. اماره زمانى می‌تواند يك اماره محسوب گردد كه دائمى يا غالبى باشد و بر اين اساس اماره بودن سن 9 سال براى بلوغ درست نيست. زيرا غالباً در سنّ 9 سالگى بلوغ طبيعى محقق نمی‌گردد، در اينجا لازم است كلامى از فقيه بزرگ مرحوم صاحب جواهر (ره) بياوريم كه در اين رابطه می‌فرمایند:«در بلوغ نيازى به بيان شارع نيست. زيرا بلوغ از امور طبيعى است و در لغت و عرف شناخته‌شده است و از موضوعات شرعى نيست كه جز از طريق شارع قابل شناخت نباشد.»با توجّه به مطالب مذكور نظر معظّم له در رابطه با «نوع اماره بودن سنّ 9 سالگى» و اشکالات و ايرادات فوق‌الذکر، چيست؟
گرچه در يك نامه كوتاه جواب سؤالات مشروح ميسّر نيست؛ ولى پاسخ سؤالات مذكور اجمالاً به شرح زير است:1. به هنگام تعارض روايات طبق قواعدى كه در بحث تعادل و ترجيح آمده اخذ به شهرت فتوايى می‌شود و بزرگان علما در اين مسئله طبق اين قاعده رفتار کرده‌اند.2. سنّ 9 سالگى دختران و پانزده‌سالگی پسران سنّ شمول تكاليف (مانند نماز) است ولى نكاح مشروط به رشد كافى جسمانى است و بدون آن، نكاح همراه با عروسى جايز نيست و تصرفات مالى منوط به رشد فكرى براى این‌گونه تصرفات است و بدون آن باطل است و آنچه در آيات قرآن آمده ناظر به اين دو موضوع است. با توجّه به آنچه گفته شد فتواى صحيح و معتدل در اين مسئله روشن می‌شود.
ترک تکلیف به دلیل عدم اطلاع از علائم بلوغ
این جانب اکنون 21 سال سن دارم بنده قبل از رسیدن به سن تکلیف فکر می کردم که که فقط رسیدن سن به 15 سال قمری شرط مکلف شدن است اما بعد از رسیدن به سن تکلیف فهمیدم که علاوه بر آن دو شرط دیگر هم دارد .در آن زمان که سنم هنوز به 15 سال قمری نرسیده بود یک بار عمویم به من گفت که فقط سن شرط تکلیف نیست من در فکر بودم و از پدرم پرسیدم پدرم هم به من گفت نه همان سن شرط است و من دیگر به همان اکتفا کردم حال می خواستم بدانم که تکلیف روزه های اینجانب که در آن دوران نگرفته ام چگونه می شود آیا کفاره هم دارد یا خیر اگر بله چگونه باید ادا کنم در ضمن من اگر الان با این معلومات بودم حتما می رفتم و از اهلش سوال می کردم و دقیقا الان یادم نیست که آن موقع این فکر که باید از یک روحانی سوال کنم در ذهنم بوده است یا خیر؟
در صورتي كه يقين داريد، بعضي ديگر از علامات بلوغ قبل از سن 15 سالگي حاصل شده و نماز و روزه را تا آن سن بجا نياورده ايد، بايد قضا كنيد اما كفاره ندارد.
تفاوت فتوا و حکم
تفاوت بین فتوا و حکم از کجا سرچشمه می‌گیرد که فتوا فقط بر مقلدین لازم العمل است اما حکم بر جمیع افراد؟ اگر دو فقیه احکام مختلف دهند چه وضعى پیش می‌آید؟ اصلاً فقیهى که حاکمیت عامه ندارد آیا حکمش بر امّت نافذ است؟
فتوا آن است که چیزی را از ادله شرعیه درباره تکالیف استفاده کنند و حکم حاکم آن است که بعضی از مصادیق مهم را تشخیص دهد و مردم را بر آن مصداق الزام نماید مانند حکم به تحریم تنباکو از سوی مرحوم میرزای شیرازی. برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به کتاب «انوار الفقاهه» ما مراجعه نمایید.
خون حیض قبل از رسیدن به 9 سالگی
اگر دختری قبل از سن نه‌سالگی خون حیض ببیند آیا عادت ماهیانه به‌حساب می‌آید؟
آنچه قبل از نه‌سالگی دیده می‌شود عادت ماهانه محسوب نمی‌شود، هرچند داراى همان صفات بوده باشد، بنابراین نشانه بلوغ نیست.
محدوده حجیت قول یا فتوا مجتهد
آیا باید به تمام دستورات مرجع تقلید بدون چون‌وچرا عمل کرد، مثلاً اگر مرجع تقلید هم مانند امام معصوم که به شخصی فرمودند که برود داخل تنور پر از آتش، چنین دستوری دهد آیا عمل به آن صحیح است؟ این مثال فقط برای روشن‌تر شدن موضوع بیان‌شده است؟
مرجع تقلید چنین دستوری نمی‌دهد، البته قول و فتوای او برای مقلد حجت است و باید عمل نماید. و آنچه می‌گوید باید مستند به قرآن و روایات معصومین یا اصول و قواعد عملیّه باشد.
منظور از عبارت "خالی از اشکال نیست"
منظور مرجع تقلید در مسئله، از بیان کردن «خالی از اشکال نیست»، چیست؟
منظور از عبارت مذكور احتياط واجب مي باشد که مقلّد مى تواند عمل به احتياط كند يا به مرجع ديگرى مراجعه نمايد.
عمل به رأی اکثریت در مسائل مورد اختلاف
در رساله‌های عملیّه نوشته‌شده است که از باید مجتهد اعلم تقلید کرد، ازآنجایی‌که تشخیص و تعیین فرد اعلم در میان مجتهدین براى اهل علم و خبره مشکل و براى عوام محال و ممتنع است، آیا می‌توان در مسائل مورد اختلاف به‌جاى تقلید از یک شخص معیّن، رأی اکثریت را ملاک عمل قرار داد؟
رأی اکثریت کافى نیست، اگر اعلم ثابت است باید در مسائل اختلافى از او تقلید کرد و اگر ثابت نیست مردم مخیّر هستند.
نافذ بودن حکم حاکم در مسائل شعائر حسینی
آيا حكم حاكم شرع در مسائل عزادارى و شعائر حسينى نافذ است، يا هر كس مطابق فتواى مرجع تقليد خود عمل مى‌كند؟
حكم حاكم شرع در هر مسئله‌ای نافذ است؛ چه در مورد شعائر حسينى يا ديگر مسائل؛ ولى توجّه داشته باشيد كه بين حكم و فتوا تفاوت وجود دارد. در فتوا، هر كس مطابق نظرات مرجع خويش عمل مى‌كند، ولى در حكم تفاوتى بين مقلّد و غير مقلّد نيست.
