آزمایش داروهای جدید بر روی انسان
لطفاً به سؤالات زير پيرامون آزمايش و پژوهش روى افراد پاسخ دهيد:الف) آيا میتوان از انسانها براى آزمايش داروها استفاده كرد؟ براى مثال معمول است كه در آزمايش داروها از گروه شاهد (گروه سالم) استفاده میکنند و برخى مىگويند: اگر اثر داروى موردمطالعه مشخص نباشد میتوان گروه شاهد را انتخاب كرد، ولى در مواردى كه اثر درمانى داروى موردمطالعه حتمى است، يا عدم تجويز آن سبب خطراتى میشود تعيين گروه شاهد صحيح نيست. نظر شما چيست؟ب) آيا ازنظر اخلاقى تجويز دارونما اشكالى ندارد؟برخى میگویند استفاده از داروى كاملاً بیاثر (Placebo) اشكال دارد و در مقايسه یک دارو بايد آن را با داروى قديمى مقايسه كرد; ولى اگر داروى قديمى موجود نباشد، میتوان از دارونما استفاده كرد. البتّه دارونماىِ كاملاً بیاثر «مثل تزريق مايع نمكى داخل رگ بهجای دارو» بايد به اطّلاع و موافقت بيمار باشد. آيا بيماران چنين مسئلهای را میپذیرند؟ بيمارى كه به بيمارستان مراجعه میکند براى درمان است نه براى آزمايش و پيدا شدن افراد داوطلب كه بيمار هم باشند مشکل است. پس راهحل چيست؟ آيا میتوان بدون اطّلاع بيمار به او دارونما داد؟ج) آيا استفاده از كفّار، اسرا و محكومين به مرگ، براى آزمايش و پژوهش مجاز است؟ اين روش را هيتلر روى یهودیها و آمریکائیها روى سیاهپوستان انجام میدادند.
استفاده از داروهايى كه خطر مرگ يا بیماریهای مختلف دارد جايز نيست، مخصوصاً با عدم اطّلاع بيمار؛ و استفاده از داروهاى بیاثر اگر جنبه درمانى، هرچند از طريق تلقين داشته باشد، در فرض نبودن داروهاى واقعى مانعى ندارد.
ضرر رساندن به گیاهان و حیوانات به خاطر تحقیقات پزشکی
آيا براى انجام تحقيقات پزشكى، ضرر رساندن به حيوانات يا گياهان جايز است؟
در مورد گياهان اشكالى ندارد؛ و در مورد حيوانات، هرگاه تحقيقات براى منظور مهمی باشد جايز است.
تغییر ژنهای سلولهای بدن انسان
در عالم پزشكى متداول شده كه روى ژنهای درون سلولهای بدن انسان و غير انسان اقداماتى انجام میدهند كه گفته میشود موجب پيدايش تغييراتى در ساختمان روانى انسانها و يا تغييرات جسمى انسانها و غير انسانها میگردد، بفرماييد:۱. آيا نفس اين عمل (دستکاری كردن ژنها) جايز است؟۲. درصورتیکه اين اقدام بهمنظور درمان صورت نگيرد، ولى در جهت دستيابى به برتریهای جسمى يا روانى و پيشرفت علم پزشكى بوده باشد، آيا میتوان چنين اقدامى انجام داد؟۳. اگر اقدام فوق روى نطفه يا جنين انجام شود، حكم چگونه خواهد بود؟
در هر سه صورت هرگاه اين تغييرات مثبت باشد اشكالى ندارد.
آزمایشهای طبی خطرناک بر روی انسان
معمولاً براى كسب اطّلاعات بيشتر پزشكى در جهت تشخيص امراض و درمان آن روى انسانها، آزمایشهای طبی گوناگونى كه گاه خطرناك هم هست انجام میدهند، در اين مورد به سؤالات زير پاسخ فرماييد:۱. اگر بيمار يقين داشته كه چنانچه خود را در معرض چنين آزمایشهایی قرار دهد به استقبال خطرات جانى براى خود رفته است، ولى از طرفى هم به پيشرفت علم پزشكى و به معالجه و مداواى جامعه مسلمانان در آينده كمك نموده است. آيا قرار گرفتن در معرض چنين آزمایشهایی جايز است؟۲. اگر ضرر جانى محتمل، ولى كمك به علم پزشكى فوقالذکر قطعى باشد، آيا در اين صورت بيمار میتواند خود را در معرض آزمايش قرار دهد؟۳. اگر هیچگونه علمى به ضرر جانى براى خود نداشته باشد و فايده آزمايش هم براى كمك فوقالذکر محتمل باشد، چه حكمى دارد؟۴. اگر فايده آزمایشهای فوقالذکر به سود تمامى افراد بشر باشد، در معرض قرار دادن در صورت علم به ضرر، يا احتمال ضرر، يا عدم علم به ضرر چه حكمى خواهد داشت؟۵. درصورتیکه آزمایشهای موردبحث براى اهداف فوقالذکر هیچگونه ضررى براى انسان بيمار نداشته باشد، آيا طبيب بدون اطّلاع و كسب اجازه از بيمار میتواند چنين اقدامى نمايد؟۶. چنانچه در صورت ضرورت انجام چنين آزمایشهایی جايز باشد، منظور از ضرورت چيست؟
۱. جايز نيست.۲. اگر احتمال آن قوى باشد مشكل است.۳. اشكالى ندارد.۴. تنها درصورتیکه ضرر ضعيف باشد میتواند اقدام كند.۵. اگر آزمایشها، جزئى از معالجه بيمار يا مقدّمه درمان او باشد مانعى ندارد; در غير اين صورت نياز به اجازه دارد.۶. درصورتیکه نجات جان مسلمانان بستگى به آزمايش روى اين شخص داشته باشد و اين شخص راضى باشد اشكالى ندارد.
انجام آزمایشهای پزشکی بر روی حیوانات
براى كسب اطّلاعات بيشتر پزشكى در جهت تشخيص امراض و درمان آن، آزمایشهای طبی گوناگونى كه گاه خطرناك هم هست را بر روی حیوانات انجام میدهند كه در پايان آنها از بين خواهند رفت، بفرماييد صرفنظر از ضمان، آيا چنين كارى براى پيشرفت كارهاى پزشكى جايز است؟
مانعى ندارد.
درمان بهوسیله روشهای جدید تأیید نشده
با توجّه به اينكه گروههای بسيار زيادى در جهان مشغول تحقيق هستند و نتايج كار خود را دائماً اعلام مینمایند؛ و از طرفى ممكن است اعضاى اين گروهها برخى ازلحاظ علمى، برخى ازلحاظ اخلاقى و صداقت و برخى از هر دو جهت، كاملاً مورد تأييد نباشند. بهعبارتدیگر، هيچ تضمينى نيست كه نتيجه اعلامشده تحقيق با واقعیات كاملاً منطبق باشد و از طرف ديگر هيچ مرجع واحدى در مورد تأييد يا ردّ تحقيقات وجود ندارد و اگر هم موجود باشد مدّت زيادى طول میکشد كه نتيجه صحيح كار ارائه شود، در چنين شرايطى اگر نتيجه تحقيقاتى كه در رسانهها و مجلات حتّى معتبر اعلام شود با روشهای قبلى ما كه بهفایده كامل و قطعى آنها اطمينان نداريم مغاير باشد و يا مكمّل آنها باشد، در اين صورت وظيفه ما چيست؟
بايد طبيب بررسى لازم را به عمل آورد و با اطبّاى ديگر در صورت امكان مشورت كند و آن روشى كه بهتر به نظر میرسد برگزيند.