هرگاه براى حج ثبت‌نام كند و پيش از آن‌که نوبتش فرارسد، استطاعت بدنى او زائل شود، حج بر او واجب نیست؛ مشروط بر اینکه نسبت به نام‌نویسی کوتاهی نکرده باشد.
شخصى كه از سال‌ها قبل مستطيع بوده و فعلاً مسافرت با هواپيما، به خاطر كسالتى كه دارد، براى او امكان‌پذير نيست و عزيمت به اين سفر روحانى با غير هواپيما نيز ممكن نباشد، بايد نايب بگيرد، مگر اینکه اميد بهبودى داشته باشد، كه بايد صبر كند و اگر در اين فاصله فوت كند، بايد از اصل مال وى حج او را بجا آورند، ولى اگر از سال‌های قبل استطاعت نداشته، مستطيع نشده است.
هرگاه براى حج ثبت‌نام كند و پيش از آن‌که نوبتش فرارسد از دنيا برود، مستطيع نبوده و فيش حج او در صورت فوت متعلّق به ورثه است؛ مشروط بر اینکه جز از طريق نام‌نویسی قادر بر حج نبوده باشد. البته اگر ورثه بخواهند احتياط كنند، مى‌توانند حج ميقاتى به مبلغ كمترى براى او بگيرند، مشروط بر اینکه آن مرحوم صغيرى نداشته باشد، يا اگر صغير دارد از سهم كبير بردارند.
اگر بعد از مردن شوهر، شغل يا زراعت، يا صنعت، يا پس‌اندازى كه بتواند پس از بازگشت از حج زندگى خود را با آن اداره كند نداشته باشد، مستطيع نمى‌شود؛ هرچند ارثى كه برده جوابگوى هزينه‌هاى حج باشد.
اعاده لازم نيست.
مى‌تواند قصد ما فى الذمّه كند (قصد مى‌كند كه آنچه را بر ذمّه اوست انجام دهد) و مى‌تواند قصد حج واجب احتياطى نمايد.
جايز نيست با مال حرام، يا مالى كه خمس آن را نداده، حج بجا آورد و اگر لباس احرام و طواف وسعى و پول قربانى و اجرت چادر و فرشی كه بر آن وقوف به عرفات و منى مى‌كند حرام باشد، مرتكب كار حرامی‌شده است.
«حج» يعنى زيارت خانه خدا و انجام اعمال حج را مناسك حج می‌نامند.
قرآن مجيد در يك عبارت كوتاه و پرمعنى مى‌فرمايد: «( و َلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا براى خدا بر مردم است كه حج خانه او كنند، آن‌ها كه توانايى رفتن به‌سوی او دارند». و در ذيل همين این مى‌فرمايد: «(وَ مَنْ كَفَرَ فَاِنَّ الله غَنِىٌّ عَنِ الْعالَمينَ)؛ و هر كس كفر ورزد (و حج را ترك كند، به خود زيان رسانده)، خداوند از همه جهانيان بى‌نياز است». جمله «براى خداست بر مردم...» به ضميمه تعبير به «كفر» در مورد كسانى كه حج واجب را ترك مى‌كنند، اهميت فوق‌العاده آن را در اسلام کاملاً روشن مى‌سازد. قابل توجّه اینکه در تفسير این شريفه 72 سوره اسراء: (و َمَنْ كَانَ فِي هَذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمَى وَأَضَلُّ سَبِيلًا). از امام صادق 7 روایت‌شده كه يكى از مصاديق این، كسى است كه حج واجب خود را پيوسته به تأخیر مى‌اندازد تا مرگ او فرا مى‌رسد (او در قيامت نابينا خواهد بود).در حديث ديگرى آمده است: «هركس حج واجب را بدون عذر ترك كند، روز قيامت يهودى يا نصرانى محشور مى‌شود». و در مقابل، براى حج آن‌چنان پاداش‌های عظيمى در روايات اسلامى واردشده، كه درباره كمتر عملى ديده مى‌شود.چنان‌كه در حديثى از امام صادق 7 مى‌خوانيم: «كسانى كه حج و عمره به‌جا آورند ميهمان خدا هستند، هر چه بخواهند خدا به آن‌ها مى‌دهد و هر دعايى كنند به اجابت مى‌رسد و اگر درباره كسى شفاعت كنند پذيرفته مى‌شود... و اگر در اين راه بميرند خداوند تمام گناهان آن‌ها را مى‌بخشد». و نيز در حديث ديگرى از پيامبر اسلام 9 مى‌خوانيم: «اَلْحَجُّ المَبْرُورُ لَيْسَ لَهُ جَزاءٌ الا الجَنَّة؛ حج مقبول پاداشى جز بهشت ندارد!». و در حديث سوّم از همان حضرت مى‌خوانيم: «مَنْ حج الْبَيْتَ... خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَيَومٍ وَلَدَتْهُ اُمُّهُ؛ كسى كه حج به‌جا آورد از گناه پاك مى‌شود، همانند روزى كه از مادر متولّد شده است». و اين بزرگ‌ترین موهبت و برترين افتخار و بالاترين پاداش است.
حج يكى از اركان دين اسلام و از ضروریات آن به شمار مى‌رود و ترك حج با اقرار به وجوب آن، براى كسانى كه مستطيع هستند، از گناهان كبيره محسوب مى‌شود و انكار آن، درصورتی‌که انكاركننده علم به ضرورى بودن آن داشته باشد، موجب كفر است.
بدون شك ثواب‌های عظيم و فوق‌العاده‌اى كه براى حج در احاديث آمده و همچنين كيفرهاى سختى كه براى ترك آن در قرآن مجيد و روايات اسلامى ذکرشده، همه به خاطر اسرار و فلسفه‌هاى مهمی است كه اين عبادت بزرگ اسلامى دارد. قرآن مجيد در يك جمله كوتاه و بسيار پرمعنا، درباره حج مى‌فرمايد: «(لِيَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ)؛ (مردم را دعوت به حج كن) تا شاهد منافع گوناگون خويش باشند!». اين منافع، فراوان است كه در روايات معصومين: به آن اشاره‌شده، ازجمله:1. آثار اخلاقى؛ تربيت نفوس، تهذيب اخلاق، تقويت پايه‌هاى تقوا و خلوص ازجمله آثار اخلاقى حج است. تعبيرى كه در احاديث بالاآمده بود كه حج مقبول سبب مى‌شود انسان از تمام گناهانش خارج شود و همانند روزى گردد كه از مادر متولّد شده، دليل روشنى براى تأثير حج بر پاكى دل و صفاى روح و زدودن آثار گناهان یک‌عمر است. البتّه اين فايده بزرگ اخلاقى هنگامى به دست مى‌آيد كه زائران بیت‌الله الحرام به اسرار اعمال و مناسكى كه انجام مى‌دهند، دقیقاً توجّه داشته باشند تا هر قدمى كه برمى‌دارند قدمى به‌سوی خدا و معبود و محبوب حقيقى باشد و اين عبادت بزرگ و پرمحتوای براى آنان به‌منزله «تولّد دوباره» گردد.كسانى كه با توجّه به اسرار اين عبادت و با نهايت خلوص نيّت، اين مراسم بزرگ روحانى را انجام مى‌دهند، آثار عميق آن را در درون جان خود تا پايان عمر احساس مى‌كنند و هر زمان به ياد خاطره‌هاى اين سفر روحانى و صحنه‌هاى مملو از روحانیت و صفا و اخلاص بيفتند، روح تازه‌اى در آن‌ها دميده مى‌شود (اين، اثر تربيتى و اخلاقى حج است).2. آثار سياسى؛ كه در كنار آثار تربيتى حج قرار دارد بسيار مهم است؛ چراکه حج ـ اگر همان‌گونه كه اسلام دستور داده و ابراهيم بت‌شکن، جهانيان را به آن فراخوانده انجام شود ـ سبب عزت مسلمين و تحكيم پايه‌هاى دين و وحدت كلمه و مايه قدرت و شوكت در برابر دشمنان و برائت از مشركين جهان خواهد شد و اين كنگره عظيم الهى، كه هرسال در كنار خانه خدا تشكيل مى‌شود، بهترين فرصت را به مسلمانان براى بازسازى نيروهاى خويش و تقويت پايه‌هاى اُخوّت و برادرى و خنثى كردن توطئه‌ها و نقشه‌هاى دشمنان اسلام در طول يك سال مى‌دهد.ولى متأسفانه همان‌گونه كه گروهى از مسلمين به عمق فلسفه اخلاقى حج نمى‌رسند، از فلسفه سياسى آن نيز بی‌خبرند. تنها به ظواهر قناعت مى‌كنند و از روح اين عبادت بزرگ غافل‌اند و به گفته يكى از سياستمداران بيگانه: «واى به حال مسلمانان اگر معنى حج را نفهمند و واى به حال دشمنان اسلام اگر مسلمين معنى حج را بفهمند!».3. «آثار علمى و فرهنگى»؛ يكى ديگر از آثار مهم حج، كه در روايات معصومين: به آن اشاره‌شده، آثار فرهنگى آن است، چراکه آثار رسول الله 9 و ائمّه معصومين: در جای‌جای مکه و مدينه و مواقفِ حج به چشم مى‌خورد و حضور دانشمندان بزرگ اسلامى از تمام كشورها، اعم از علماى بزرگ دينى و اساتيد فنون ديگر و گويندگان و نويسندگان، كه همه‌سال در حج شركت دارند، فرصت خوبى به همه مسلمين جهان براى مبادله اطلاعات و دانستنی‌ها در تمام زمينه‌هاى دينى و علمى مى‌دهد و از همه گذشته، آگاهى خوبى از وضع همه مسلمين جهان در آن محيط پيدا مى‌شود كه اگر براى اين كار نيز برنامه‌ریزی شود آثار عظيم آن در جهان اسلام همه‌ساله ظاهر مى‌گردد.4. در روايات اسلامى «فلسفه اقتصادى» نيز يكى از اسرار و اهداف حج شمرده‌شده است. ممكن است كسانى تصوّر كنند كه حج با مسائل اقتصادى چه‌کار دارد؟ ولى وقتى توجّه مى‌كنيم كه مهم‌ترین مشكل مسلمين امروز همان وابستگى اقتصادى آن‌ها به دشمنان اسلام است و در كنار مراسم حج مى‌توان كنگره‌ها و سمينارهاى عظيمى از اقتصاددانان جهان اسلام به وجود آورد و مسلمين را از اين نظر از زير سلطه اجانب رهايى بخشيد، اهميت اين موضوع روشن مى‌شود.
الف) درصورتی‌که توافق نکنند بین آن‌ها که صلاحیت‌دارند قرعه‌کشی می‌کنند و در قرعه‌کشی فرقی میان فرزند دختر و پسر نیست و اگر آن شخص وصی داشته باشد نظر وی مقدم است. ب) آری؛ می‌توانند به‌عنوان ارث تقسیم کنند و می‌توانند در صورت رضایت همه ورثه برای میت خود کسی را به حج بفرستند مشروط بر اینکه سهم صغیر را بپردازند. ج) درصورتی‌که با موافقت بقیه رفته مدیون نیست.
