كسى كه از روى سهو و فراموشى طواف عمره تمتع را ترك كند، حج او درست است و هر وقت يادش آمد طواف را به‌جا مى‌آورد (و احتياط مستحب آن است كه سعى را هم بعدازآن اعاده كند) و اگر به وطن خود بازگشته، يا از مکه بيرون رفته و مراجعت به مکه براى او زحمت دارد، نايب بگيرد تا طواف او را به‌جا آورد و در اين مدّت چيزى بر او حرام نيست و احتياط آن است كه يك گوسفند در مکه قربانى كند و اگر فرستادن به مکه ممكن نيست، در شهر خود قربانى نمايد.
هرگاه محرم براثر بيمارى قادر بر انجام طواف نباشد تا وقت طواف تنگ شود، اگر ممكن است، او را به نحوى ببرند و طواف دهند (هرچند بر دوش بگيرند، يا بر چرخ يا تخت بنشانند. البتّه با رعايت شرايط و احكام طواف در حدّ ممكن) و اگر به اين شكل هم ممكن نباشد، براى او نايب مى‌گيرند.
هرگاه كسى عمداً تمام هفت دور سعى، يا قسمتى از آن را ترك كند، اگر در عمره تمتّع بوده باشد و نتواند قبل از وقوف به عرفات آن را جبران نمايد، احتياط واجب آن است كه حج خود را مبدّل به حج اِفراد كند؛ يعنى نيّت حج اِفراد كند و اعمال حج را تمام نمايد و سال آينده نيز حج تمتّع را اعاده كند.
هرگاه كسى عمداً تمام هفت دور سعى، يا قسمتى از آن را ترك كند اگر در عمره مفرده است اعمال مترتبه او باطل و بر احرام باقى است تا آن‌ها را بجا آورد.
سعى از اركان است و اگر كسى عمداً سعى در حج را ترك كند و به‌موقع آن را جبران ننمايد، حج او باطل مى‌شود. حج را احتیاطاً تمام كند و بايد سال آينده دوباره حج را به‌جا آورد.
اگر ترك سعى از روى جهل و نادانى نسبت به مسئله بوده، احتياط واجب آن است كه همان حكم عمد را اجرا كند. (اگر كسى عمداً سعى در حج را ترك كند و به‌موقع آن را جبران ننمايد، حج او باطل مى‌شود. حج را احتیاطاً تمام كند و بايد سال آينده دوباره حج را به‌جا آورد.)
اگر از روى سهو و فراموشى سعی را ترك كند، بايد هر وقت يادش آمد برگردد و آن را به‌جا آورد؛ هرچند بعد از ماه ذی‌الحجه باشد و اگر برگشتن براى او مشقّت دارد، نايب مى‌گيرد تا براى او به‌جا آورد؛ و در اين مدّت چيزى بر او حرام نيست. همچنين است در عمره مفرده.
به نظر ما این‌طور نيست كه بتوان گفت به خاطر وضعيت موجود كسى به عمره و يا حج نرود؛ بلكه آن‌طور كه از ادلّه استفاده مى‌شود به‌هیچ‌وجه نبايد حج و عمره بیت‌الله، تعطيل شود و در اين حالت طبق قاعده «الميسور لايترك بالمعسور» برفرض خارج بودن مسعاى جديد از بين دو كوه بازهم سعى صحيح است؛ كما اينكه ما فتوا دادهايم سعى براى افراد ناتوان اگر در طبقه اول ممكن نباشد در طبقه دوم صحيح است، درحالی‌که طبقه دوم قطعاً بين دو كوه محسوب نمىشود.
اگر از روى عمد تقصير را ترك كند و به سراغ اعمال حج برود، عمره او باطل است و حج او مبدّل به حج اِفراد مى‌شود؛ يعنى بايد حج را تمام كند و پس از حج، عمره مفرده به‌جا آورد (بنا بر احتياط واجب) و حج او صحيح است. هرچند احتياط مستحب آن است كه در سال بعد حج را اعاده كند.
كسى كه از روى ندانستن و جهل به مسئله، تقصير را ترك كند، حكمش حكم ترك عمدى است، (عمره او باطل است و حج او مبدّل به حج اِفراد مى‌شود؛ يعنى بايد حج را تمام كند و پس از حج، عمره مفرده به‌جا آورد (بنا بر احتياط واجب) و حج او صحيح است. هرچند احتياط مستحب آن است كه در سال بعد حج را اعاده كند.)
شخصى كه براثر جهل به مسائل حج و فرانگرفتن احكام شرعى احرام نبندد، در حكم كسى است كه به‌واسطه فراموشى احرام را ترك كرده و حجش صحيح است.
اگر كسى آگاهانه و از روى عمد احرام را تا زمان فوت وقوف عرفات و مشعر ترك كند، حج او باطل است.
