قصاص یا عفو توسط ولی یا قیم اولیای دم
در صورتى که اولیاى دم همگى صغیر و مجنون باشند، آیا ولى یا قیم به ولایت از ناحیه آنها حقّ مطالبه قصاص یا عفو را دارد؟
قصاص یا عفو مشکل است، مگر جایى که براى مصلحت صغار ضرورت قطعى داشته باشد.
کافر بودن اولیای دم مقتول مسلمان
اگر مقتول مسلمان، امّا ولىّ دم وى کافر باشد، چه باید کرد؟
حاکم شرع اولیاى دم را حاضر مى کند، و به آنها پیشنهاد اسلام مى نماید; اگر پذیرفتند، اختیار قاتل را به دست آنها مى دهد، قصاص کنند یا دیه بگیرند. و اگر اسلام را نپذیرفتند، حاکم شرع دیه مى گیرد، و به بیت المال مى دهد.
مجنون بودن اولیای دم مقتول
در صورتى که فرزند یا فرزندان اولیاى دم جملگى مجنون باشند، نحوه استیفاى قصاص به چه شکلی می باشد ؟
ولىّ باید مصلحت آنها را در نظر بگیرد و اقدام کند. یعنی در صورتى که مصلحت آنها در گرفتن دیه باشد، و قاتل نیز حاضر به پرداخت دیه گردد، باید دیه گرفته شود. و اگر مصلحت آنها در قصاص باشد، ولىّ دم مى تواند قصاص کند.
اعلام رضایت قیم از سوی اولیای دم نابالغ
شخصی به اتهام قتل عمدی محکوم شده و اولیاء دم حین الفوت مقتول عبارت بودند از مادر به اضافه دو دختر غیر رشید که قیومیت دختران مقتول به عهده پدر بزرگشان است. قیم در معیت دختران مقتول، هم نزد قاضی اجرای احکام و هم در دفتر اسناد رسمی با ارائه قیم نامه رسمی، رضایت قطعی و بلاقید و شرط خود را نسبت به قاتل اصالتا و قیومتا اعلام می کند. ولی مادر مقتول تقاضای قصاص دارد. ولی بعد از صدور حکم، مادر مقتول فوت می نماید. حال با فرض فوق، آیا اعلام رضایت توسط قیم قانونی و شرعی و دو دختر بالغ مقتول نافذ است؟ اگر دختران مقتول به سن رشد (18 سالگی) برسند با توجه به این که قبلا به همراه قیم خود در مقابل دریافت دیه از حق قصاص گذشت کرده اند، باز می توانند تقاضای قصاص برخلاف نظر قبلی بنمایند؟آیا قاضی می تواند تا زمان رشد دختران... از اجرای دستور آزادی استنکاف نماید و قاتل در زندان محبوس می باشد؟
قیم نمی تواند از طرف دخترانی که به حد رشد اقتصادی نرسیده اند رضایت دهد و خود آنها نیز در چنین شرایطی رضایتشان مقبول نیست و در این گونه موارد شخص متهم می تواند دیه بپردازد و آزاد شود و نگه داشتن او در زندان برای این مدت طولانی جایز نیست.
اجراي حکم قصاص از سوي حکومت بدون تقاضاي اولياي دم
در مواردي که اولياي دم، تقاضاي عفو قاتل را داشته باشند يا مطالبه ديه نمايند، ولي با توجه به عوارض سياسي، اجتماعي عفو به صلاح نباشد؛آيا در صورتي که حکومت بخواهد قاتل را مجازات نمايد، مي‌تواند بر خلاف نظر اولیای دم قاتل را اعدام نمايد؟
تقاضای قصاص بدون رضایت ولی دم جایز نیست مگر این که عنوان مفسد یا محارب با شرایط مخصوص آن را داشته باشد.
حکم عفو ممسک و مکروه توسط اولیای دم
فقها گفته اند: حکم اکراه کننده در قتل، حبس ابد است و حکم نگاه دارنده، کور کردن چشم اوست، آیا در صورتى که یک نفر اکراه کند و دیگرى امساک کند و سوّمى مرتکب قتل شود همان گونه که اولیاى دم مى توانند از قاتل گذشت کنند، آیا از اکراه کننده و امساک کننده نیز مى توانند گذشت کنند؟ یا این که این یک حدّ الهى مانند حدّ زناست که قابل گذشت نیست؟
چنانچه اولیاى دم از ممسک و مکره صرف نظر کنند اجراى احکام مربوط به آنها، دلیلى ندارد و شبیه حکم قصاص است و حکم مکره و ممسک هردو حبس است و کور کردن، فقط حکم رایى (بیننده یا دیده بان) مى باشد و آن در صورت خاصّى است.
عفو برخی از اولیای دم در حین اجرای حکم قصاص
اگر محکوم به قصاص که به درخواست اولیاى دم حلق آویز شده و هنوز جان نسپرده، در این مرحله برخى از اولیاى دم قاتل را عفو کنند، 1. آیا باید اجراى حکم را متوقّف کرد، یا متوقّف کردن آن نیازمند به رضایت همه آنهاست؟ 2. در صورت توقّف اجراى حکم و بهبود قاتل، اگر اولیاء خواهانِ قصاص، سهم الدیه عفو کنندگان را بپردازند، آیا مى توان مجدّداً وى را اعدام نمود؟
1. در صورتى که هنوز زنده است عفو مانع از حکم اعدام مى شود، مگر این که بقیّه اولیاى دم فاضل دیه را به اولیاى قاتل بپردازند. 2. مى توانند قصاص کنند; ولى با توجّه به این که صدمات و جراحاتى که بر مجرم وارد شده تکرار مى شود و جنبه عمد پیدا مى کند و احتمال قصاص وجود دارد، احتیاط واجب آن است که با هم مصالحه کنند.
تعزیر قاتل بعد از عفو اولیای دم
آیا قتل نفس از نظر اسلام جنبه خصوصى دارد یا عمومى؟ و در صورت عفو اولیاى دم، آیا حاکم شرع مى تواند تعزیراتى را در نظر بگیرد؟
قتل نفس در اسلام جنبه خصوصى دارد و با گذشت اولیاى دم، قصاص منتفى مى شود مگر این که تکرار آن اثر خاصّى در جامعه بگذارد و نظم و امنیّت را مختل سازد، در این صورت مساله جنبه عمومى پیدا مى کند و پاى عناوین ثانویّه به میان مى آید و نه تنها در مورد سوال بلکه در موارد مشابه که در شهرها یا روستاها اتفاق مى افتد، حاکم شرع مى تواند به عنوان مقدمه حفظ نظم از تعزیرات بازدارنده مناسبى بهره بگیرد. این مساله را به موارد دیگرى که در شرع حق، جنبه شخصى دارد نیز مى توان تسرّى داد و هرگاه مشکل جنبه عمومى پیدا کند از تعزیرات استفاده نمود، البتّه تشخیص موضوع بر عهده خود حاکم شرع است و گاه احتیاج به نظر خواهى از اهل خبره در این گونه موضوعات دارد.
رجوع اولیای دم از قصاص به دیه
اگر اولیاى دم تقاضاى قصاص کنند، آیا تا قبل از اجراى حکم فقط مى توانند عفو کنند؟ یا امکان مطالبه دیه نیز وجود دارد؟ آیا در این حالت مى توانند با قاتل مصالحه و چیزى زاید بر دیه مطالبه کنند؟
مى توانند قصاص را با رضایت قاتل به هر چیزى تبدیل کنند، ولى رعایت انصاف در هر حال خوب است.
رجوع اولیای دم از دیه به قصاص
در صورتى که اولیاى دم تقاضاى دیه کرده باشند، آیا قبل از دریافت آن مى توانند از نظر خود رجوع، و تقاضاى قصاص کنند؟ بعد از وصول دیه چطور؟
بعد از وصول دیه جایز نیست; و قبلا هم اگر مصالحه شرعیّه بر دیه انجام شده باشد، تغییر آن جایز نیست.
حکم ارشاد اولیای دم در صورت جهل توسط قاضی
در مواردى که مى توان دیه مقتول را از بیت المال پرداخت، لکن اولیاى دم جاهل به موضوع هستند، آیا قاضى مجاز به ارشاد و راهنمایى آنان مى باشد؟
با توجّه به این که ذى نفع در این جا جاهل به حکم است، مى توان او را به حکم شرع ارشاد کرد.
