نوع مجازات ممسک و دیدبان
در کتب فقهى مى خوانیم: «اگر کسى دیگرى را بگیرد، و فرد دوّمى او را به قتل برساند، در حالى که سوّمى آنها را دیده بانى کرده تا جنایت را انجام دهند، قاتل محکوم به قصاص، نگهدارنده محکوم به حبس ابد، و چشمان دیده بان با میلِ سرخ شده یا نظیر آن، کور مى گردد.» مجازاتى که براى «نگهدارنده» و «دیده بان» بیان گردیده، چه نوع مجازاتى است؟ حدّ یا تعزیر؟ و آیا اولیاى دم مى توانند «نگهدارنده» و «دیده بان» را عفو نمایند، تا مجازات آنها ساقط شود؟ و آیا مى توان چند سال حبس یا تبعید را جایگزین مجازاتهاى فوق الذکر (حبس ابد و کور کردن) نمود؟
این مجازات نه حدّ است و نه تعزیر، بلکه از فروع قصاص است، و به همین دلیل قابل گذشت مى باشد. و در مورد تبدیل آن به مجازات های دیگر این کار در مواردى جایز است.
حکم عفو ممسک و مکروه توسط اولیای دم
فقها گفته اند: حکم اکراه کننده در قتل، حبس ابد است و حکم نگاه دارنده، کور کردن چشم اوست، آیا در صورتى که یک نفر اکراه کند و دیگرى امساک کند و سوّمى مرتکب قتل شود همان گونه که اولیاى دم مى توانند از قاتل گذشت کنند، آیا از اکراه کننده و امساک کننده نیز مى توانند گذشت کنند؟ یا این که این یک حدّ الهى مانند حدّ زناست که قابل گذشت نیست؟
چنانچه اولیاى دم از ممسک و مکره صرف نظر کنند اجراى احکام مربوط به آنها، دلیلى ندارد و شبیه حکم قصاص است و حکم مکره و ممسک هردو حبس است و کور کردن، فقط حکم رایى (بیننده یا دیده بان) مى باشد و آن در صورت خاصّى است.
عدم شمول عفو مطلق قاتل به ممسک و ناظر
آیا عفو مطلق قاتل در مجازات ممسک و ناظر در قتل عمد براى عفو ممسک و ناظر کافى است، یا نیاز به عفو مستقلّى دارند؟ در صورت اختلاف اولیاى دم در عفو ممسک و ناظر تکلیف چیست؟
در فرض سوال هر کدام احتیاج به عفو مستقلّ دارند، مگر این که عبارت عفو شامل همه شود، و در صورت گذشتِ بعضى از اولیاى دم، حبس ساقط مى شود.