مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی

مسائل مخصوص بانوان را در مجالس خصوصی آنها بیان کنید، ولی بیان مسائل دیگر در مجامع عمومی با رعایت عفت بیان مانعی ندارد.

با تحريم عمره و حج از سوي ما، تأثير مهمی در عربستان به وجود نمي¬آيد چراکه کشورهاي ديگر سفر مي¬کنند و پول بسيار هنگفت نفت را نيز دارند؛ که قطع هزینه‌های حج و عمره از آن‌ها تأثیری در حال آن‌ها ندارد. بعلاوه در غالب زمان‌های گذشته نيز حکّام جور، انجام‌ بوده و ائمّه علیهم‌السلام نيز به حج و عمره مشرف مي¬شدند و سيره اين¬گونه جاری‌شده است، بنابراين، در تمام طول تاريخ زيارت بیت‌الله الحرام و بسيارى از مراقد ائمه (علیهم‌السلام) غالباً مستلزم پرداخت وجوهى به ظالمين بوده است. اگر این کمک‌ها اشكال داشته باشد، بايد هم زيارت خانه خدا تعطيل شود و هم زيارت مراقد ائمه (علیهم‌السلام) و اين كار هرگز به مصلحت اسلام نيست. ولي سزاوار است خریدهای خود را از آن کشور انجام ندهند.

1. استطاعت براى حج علاوه برداشتن هزينه رفت‌وبرگشت، داشتن ضروریات زندگى و آنچه در گذران زندگى به آن نياز دارد شرط است؛ مثل خانه مسكونى (ملكى يا اجاره‌اى)، اثاث خانه، وسيله سوارى و مانند آن؛ البتّه در حدّى كه مناسب شأن او باشد و چنانچه عين آن‌ها را ندارد پول يا معادل قيمت آن را داشته باشد. 2. هرگاه مهریه حداقل به مقدار هزينه‌هاى حج باشد و مطالبه آن از شوهر مشكل خاصی براى زن ايجاد نكند مستطيع محسوب مى‌شود و بايد براى دريافت آن و ثبت‌نام حج اقدام كند. 3. روحانیون کاروان‌ها، خدمه، كاركنان بعثه‌ها، كارمندان بانک‌ها، پزشكان، پرستاران و تمام كسانى كه به هر عنوان به حج دعوت مى‌شوند مى‌توانند قصد حج واجب كنند؛ هرچند مستطيع نباشند و همين دعوت سبب استطاعت آن‌ها مى‌شود و حج ديگرى بر آن‌ها واجب نيست.4. هرگاه حج بر كسى مستقر نشده باشد و اکنون‌که نوبتش رسيده به علّت بدهى و مشكلات مالى قادر بر رفتن به حج نيست، مى‌تواند فيش خود را مطابق قوانين حكومت اسلامى به ديگرى واگذار كند.

5. احرام بستن از تمام آنچه امروز جزء مسجد شجره است جايز مى‌باشد، حتّى از كنار مسجد شجره نيز مى‌توان احرام بست. همچنين تمام آنچه امروز جزء مسجدالحرام و مسجدالنبی شده حكم آن را دارد.6. ميقات براى احرام حج تمتّع مکه است و از هر جاى مکه باشد كافى است و فرقى ميان مکه قديم و جديد نيست؛ حتّى از محلاتی از مکه كه امروز به‌طرف منى گسترش‌یافته مى‌توان احرام بست؛ امّا احتياط واجب آن است كه از نقاطى از شهر مکه كه از مسجد تنعيم دورتر، است يعنى از محدوده حرم بيرون مى‌باشد، احرام نبندد؛ و بهتر از همه‌جا مسجدالحرام است.7. چهار لبّيك واجب است و لبّيك پنجم واجب نيست، ولى چنانچه بگويد ضررى به احرام نمى‌زند.

8. استفاده از ماشین‌های سرپوشيده در حال احرام در شب‌ها، يا بين‌الطّلوعين، يا روزهاى کاملاً ابرى، كه سايبان تأثيرى براى حفظ از آفتاب و باران ندارد، جايز است، همچنان‌که سوار ماشين سرپوشیده شدن در حال احرام در داخل شهر مکه مانعى ندارد (خواه در روز باشد، يا در شب)، ولى بهتر است در آن قسمت كه از حرم بيرون است (يعنى آن‌طرف كه از مسجد تنعيم فراتر مى‌رود) احتياط كند، امّا با توجّه به این‌که قسمت‌های بعد از تنعيم هم جزء شهر مکه است، احتياط مذكور واجب نيست. 9. اگر بدون اختيار چشم مُحرم به آينه بيفتد، اشكالى ندارد و بهتر است كه در ايّام احرام حج يا عمره، در اتاق‌هایی كه افراد مُحرم سكونت دارند و همچنين در مسير رفت‌وآمد آن‌ها، مانند داخل آسانسورها، روى آينه‌ها چيزى بيندازند، كه نگاه غير اختيارى نيز به آن نيفتد. 10. احتياط واجب آن است كه مُحرم حشرات (مانند پشه، زنبور، مگس، ملخ و امثال آن را) نكشد؛ چه روى بدن يا لباس او باشد، يا جاى ديگر و نيز هيچ جنبنده‌اى را به قتل نرساند، مگر این‌که مايه آزار او شود، يا حيوان موذى و خطرناكى باشد؛ (مانند مار و عقرب)؛ و اگر عمداً آن‌ها را بکشد کفّاره دارد و کفّاره آن مقدارى غذا است؛ (مثلاً يك نان به فقير بدهد)، بنابراين بايد موقع راه رفتن مواظب ملخ‌ها و مورچه‌ها و مانند آن باشد.11. رنگ كردن مو و امثال آن اشكالى ندارد مشروط بر اينكه قصدش زينت در حال حج نباشد.12. ژل ضدعفونی اگر معطّر نباشد مانعى ندارد.13. پوشیدن دستكش برای زنی که محرم است جايز نيست، هرچند دوخته نباشد. همچنین استفاده از دستكش شفاف براى زنان مُحرم، اشكال دارد، ولى كفّاره ندارد.

14. لازم نيست طواف در فاصله بين مقام ابراهيم و خانه كعبه باشد؛ بلكه در تمام مسجدالحرام طواف جايز است؛ (به‌خصوص هنگام ازدحام جمعیت) ولى در صورت امكان بهتر است از فاصله مزبور تجاوز نكند.15. لازم نيست شانه چپ در تمام حالات محاذى كعبه باشد؛ بلكه همين اندازه كه مطابق معمول همه مردم، خانه كعبه را دور بزند كافى است.16. هرگاه جمعیت طواف كننده به‌قدری زياد باشد كه انسان را با فشار و بدون اختيار به‌پیش ببرد، ضررى براى طواف ندارد و همين اندازه كه از آغاز نيّت مى‌كند كه براى طواف به ميان جمعیت برود كافى است. هرچند مى‌داند فشار جمعیت او را به جلو مى‌برد. 17. طواف در طبقه دوّم مسجدالحرام در مقام ضرورت اشكال ندارد. بنابراين، كسانى كه مجبور هستند ازآنجا طواف كنند طوافشان صحيح است و نايب گرفتن لازم نيست. 18. محل نماز طواف واجب، پشت مقام ابراهيم است؛ ولى اگر ازدحام جمعیت زياد باشد، مى‌توان عقب‌تر نماز خواند. به‌خصوص، در مواقعى كه جمعیت طواف كننده به‌قدری زياد است كه به پشت مقام ابراهيم مى‌رسد، در اين صورت نبايد مزاحم طواف کنندگان شد و اصرار بر خواندن نماز در پشت مقام داشت و كارهايى كه بعضى از عوام انجام مى‌دهند و دست‌ها را زنجير مى‌كنند و مزاحم طواف کنندگان مى‌شوند، صحيح نيست؛ امّا نماز طواف مستحب را در هر جاى مسجد مى‌توان خواند. 19. خواندن نماز طواف به جماعت اشكال دارد، حتّى به‌عنوان احتياط و افراد بايد حمد و سوره را به‌قدر امكان اصلاح كنند و خودشان بخوانند.20. اگر كسى پس از مراجعه به وطن متوجّه شود طواف يا نماز طواف وى باطل بوده است، ترك محرمات لازم نيست، اگر طواف نساء را درست انجام نداده باشد بايد از رابطه با همسر بپرهيزد تا كسى به نيابت از او طواف نساء به‌جا آورد.21. نشستن در حال طواف واجب، براى رفع خستگى مانعى ندارد؛ ولى احتياط آن است كه موالات عرفى به هم نخورد، يعنى فاصله زياد نشود؛22. بهتر است هنگام ازدحام جمعیت، طواف مستحبی را ترك كرد و محل طواف را براى كسانى كه طواف واجب مى‌كنند آزاد گذاشت.

23. سعى صفا و مروه در طبقه بالا جايز نيست؛ مگر این‌که ازدحام به‌قدری زياد باشد كه سعى در طبقه پايين مشقّت شديد داشته باشد.24. هنگام سعى صفا و مروه كافى است مقدارى از سربالايى صفا و مروه را طى كند و لازم نيست به قسمت لخت كوه برسد و پاى خود را به آن بچسباند. زيرا سربالايى مفروش در صفا و مروه جزء كوه است وسعى در زيرزمين صفا و مروه اشكالى ندارد. 25. نشستن در حال سعى، براى رفع خستگى و مانند آن به هر مقدار مانعى ندارد؛ خواه در صفا باشد، يا در مروه، يا در ميان آن دو.

26. لازم نيست سنگ‌ها به ستون و ديواره جمره اصابت كند، بلكه كافى است در حوضچه اطراف بيفتد؛ زيرا جمره همان محل اجتماع سنگ‌هاست.27. رمى جمرات از طبقات بالا مانعى ندارد و كسانى كه در روز نمى‌توانند رمى كنند، مى‌توانند شب قبل يا بعدازآن رمى نمايند.

28. قربانى كردن در هر يك از قربانگاه‌های موجود جايز است، هرچند خارج از محدوده منى است؛ مشروط بر این‌که گوشت‌ها تلف نشود. 29. بهتر است قربانى را روز عيد ذبح كنند؛ ولى تأخیر آن تا روز سيزدهم نيز جايز است. 30. لازم نيست ذابح شيعه باشد؛ بلكه هر مسلمانى كه ذبيحه او پاك و حلال است مى‌تواند ذبح كند. 31. سربریدن و ذبح حيوانات، براى قربانى يا غير آن، با چاقوهاى استيل و فلزات ديگر، اشكالى ندارد. 32. قربانى را مى‌توان شخصاً ذبح نمود، يا به شخص ديگرى كه به او اطمينان دارد نيابت داد. خواه مدير كاروان باشد، يا اعضاى بعثه حج، يا بعضى از دوستان (معيار اطمينان داشتن به كار نايب است)؛ و لازم نيست وكيل نام صاحب قربانى را بداند، همين اندازه كه نيّت او را كند كافى است، هرچند بردن نام او به هنگام ذبح بهتر است و اگر كسى بدون گرفتن وكالت از طرف ديگرى قربانى كند صحيح نيست.33. مسلمانان بايد كارى كنند كه گوشت‌های قربانى از بين نرود و مجبور به سوزاندن و دفن كردن آن نباشند؛ زيرا اين كار اسراف و حرام است و ادلّه قربانى شامل آن نمى‌شود و چنانچه مستحقّينى در منى يافت نشوند، لازم است آن را به ساير بلاد اسلامى ببرند و به فقرا و مؤمنان بدهند و يا پول آن را كنار بگذارند و هنگام بازگشت در محل خود قربانى كنند و يا با دوستان خود هماهنگ كند كه در همان روز بعد از رمى جمره قربانى كنند؛ و هر يك از این‌ها كافى است. 34. تا انجام‌ كه ممكن است بايد قربانى را در قربانگاه‌های موجود انجام داد و از تلف شدن گوشت آن جلوگيرى كرد؛ امّا اگر بعد از تلاش و كوشش، يقين پيدا كند كه راهى براى استفاده از گوشت قربانى نيست و حتماً ضايع مى‌شود، بايد از قربانى در انجام‌ صرف‌نظر كند و پول آن را كنار بگذارد و هنگام بازگشت در محل خود قربانى نمايد. البتّه در ماه ذی‌الحجه همان سال و اگر ممكن نشد در ماه ذی‌الحجه سال آينده قربانى مى‌كند و می‌تواند به‌وسیله تلفن با دوستان خود هماهنگ كند كه در همان روز بعد از رمى جمره قربانى كنند؛ ولى اين كار واجب نيست.35. در وضعیت فعلى كه مسئولین حج مى‌گويند گوشت قربانى در دستگاه‌هاى مجهّز نگهدارى و سپس به دست نيازمندان مى‌رسد (ولى تمام قربانى‌ها در خارج از منى صورت مى‌گيرد) حجاج محترم مخيّرند انجام‌ قربانى كنند يا پول قربانى را كنار گذاشته و بقيه اعمال را به‌جا آورده و پس از بازگشت در ماه ذی‌الحجه در وطنشان قربانى كنند. 36. استفاده از وسايل ماشينى براى ذبح حيوانات مانعى ندارد، ولى شرايط ذبح شرعى مانند روبه‌قبله بودن و بسم‌الله گفتن و غير آن بايد رعايت شود.

37. نمازخواندن با اهل سنّت و شركت در جماعات آن‌ها در ايّام حج و مانند آن، براى حفظ وحدت مسلمين از مستحبات مؤكّد و موجب تقويت صفوف در برابر دشمنان است و در روايات معصومين تأكيدات فراونى درباره آن شده است و چنين نمازى كفايت از نماز واجب مى‌كند و اعاده آن لازم نيست. 38. حاجيان شيعه و پيروان مكتب اهل‌بیت: نبايد در ايّام حج و مانند آن، نماز جماعت جداگانه به‌طور گروهى در کاروان‌ها يا مسجدالحرام يا مسجدالنبی، تشكيل بدهند و چنين نماز جماعتى خالى از اشكال نيست، مگر این‌که نماز چندنفری باشد.39. حجاج محترم مى‌توانند در مسئله وقت نماز و مانند آن از آن‌ها پيروى نمايند و با آن‌ها نماز بخوانند و براى سجده اگر بتوانند، روى سنگ‌های كف مسجد سجده نمايند (زيرا سجده بر تمام آن سنگ‌ها جايز است) و اگر نتوانند، روى فرش سجده مى‌كنند و لازم نيست دست‌بسته نماز بخوانند، يا بعد از حمد آمين بگويند. 40. استفاده از بادبزن، يا حصيرهاى بدون نخ، يا حصيرهاى معمولى كه نخ نازكى دارد، براى سجده كردن در همه حال جايز است و لزومى ندارد از مهر استفاده شود كه مخالفان به خاطر تبليغات نادرست روى آن حسّاسيّت دارند. بلكه استفاده از مهر در بعضى از مواقع ـ كه باعث بدبينى و اعتراض مى‌شود ـ اشكال دارد.41. زوّار عزيز خانه خدا در مورد هلال ماه ذی‌الحجه مى‌توانند از آن‌ها پيروى كنند و كسانى كه به هنگام افطار روزه در مسجدالحرام يا ساير مساجد آنان حضور دارند، هرگاه به آن‌ها اصرار بر افطار كنند، مانعى ندارد هم‌زمان با آن‌ها افطار نمايند و روزه آن‌ها صحيح است. 42. زوّار خانه خدا بايد از تمام‌کارهایی كه موجب وهن مذهب است اجتناب ورزند؛ مانند:الف) بازگشت از مسجدالحرام و مسجدالنبی و صفوف جماعت، هنگام اذان يا نزديك اذان.ب) پرداختن به خریدوفروش در بازارها و خیابان‌ها، يا بازگشتن با اجناس خریداری‌شده به سمت کاروان‌ها در چنان ساعاتى؛ بلكه اين كارها را كنار بگذارند و به جماعت بپيوندند. ج) اجتماع پشت ديوار بقيع براى زيارت قبور معصومين: هنگام نماز جماعت. د) پوشيدن لباس‌های نامناسب كه مايه وهن در انظار عموم است. هـ ) برخورد خشونت‌آميز در سخن يا رفتار با ساير زوّار خانه خدا، يا ساكنان مکه و مدينه. خلاصه پيروان مكتب اهل‌البيت: بايد چنان رفتار كنند كه همه احساس نمايند آن‌ها به بركت پيروى از اهل‌بیت: از تربيت بالايى برخوردارند و هیچ‌گونه بهانه‌اى به دست مخالفان ندهند كه اين كار اجر و ثواب حج آن‌ها را انشاء الله مضاعف مى‌سازد.

43. احتياط واجب آن است افرادى كه حج نيابتى انجام مى‌دهند و سال اوّل آن‌هاست بعد از اتمام حج، عمره مفرده‌اى (با طواف نساء) براى خود بجا آورند. 44. احتياط مستحب آن است افراد معذور كه ناچارند بعضى از اعمال حج را ترك كنند نايب و اجير نشوند؛ ولى عذرهايى كه براى افراد در سفر حج پيدا مى‌شود، مانند تيمّم، جبيره و نرسيدن به بعضى از وقوف‌های اختيارى و امثال آن، مانع از عمل نايب نخواهد شد؛ بلكه مطابق دستور عمل مى‌كند و حج نيابتى او صحيح است. همچنين اگر براثر ضيق وقت مجبور به عدول از حج تمتّع به حج اِفراد شود. ولى كسانى كه براثر بی‌سوادی يا کم‌سوادی قادر بر اصلاح حمد و سوره خود نيستند، نيابت قبول نكنند؛ هرچند حجشان براى خودشان در صورت ناچارى صحيح است. 45. نايب و اجير بايد اعمال حج را مطابق اجتهاد يا تقليد خودش بجا آورد، نه اجتهاد يا تقليد شخصى كه براى او نيابت مى‌كند.

46. زوّار خانه خدا مخيّرند نماز خود را در مسجدالحرام و مسجدالنبی، بلكه در همه شهر مکه و مدينه، تمام يا قصر بخوانند و نماز تمام افضل است و فرقى ميان مکه و مدينه قديم و جديد نيست. 47. مسافر مى‌تواند براى گرفتن حاجت سه روز در مدينه روزه مستحبی بگيرد؛ (هرچند قصد ده روز نكند) و احتياط لازم آن است كه روزهاى چهارشنبه و پنج‌شنبه و جمعه را انتخاب كند و مى‌تواند در اين سه روز معتكف شود.48. كسانى كه پيش از رفتن به عرفات قصد ده روز در مکه كرده‌اند و نیّت نداشته‌اند قبل از ده روز از مکه خارج شوند، هنگامی‌که به عرفات و مشعر و منى مى‌روند نمازشان در انجام‌ تمام است و اين مسافت گرچه درگذشته به‌اندازه چهار فرسخ بوده، ولى امروز به سبب توسعه مکه كمتر شده و مسافت قصر نيست.49. حجاج محترمى كه در مکه مکرمه قصد اقامه ده‌روزه مى‌كنند، نبايد در اين ايّام از حدّ ترخّص خارج شوند؛ ولى مى‌توانند براى يكى دو ساعت به عرفات بروند و بازگردند.