Bakirə və qeyri-bakirənin mehriyyəsinin hökmü
Düxulun kamil mehriyəyə və düxul etməməyin mehriyənin yarısına səbəb olması məsələsində bakirə qızla digər qadınlar arasında fərq varmı?
Bakirə ilə qeyri-bakirə arasında heç bir fərq yoxdur.
Mehriyyənin tələb olunan zaman və ya imkan daxilində ödənilməsi
Kişi və qadın, yaxud onların başçı və böyükləri aralarına müqavilə qoyur və mehriyəni təyin edirlər. Sonra mehriyədən iki yüz min tümənini nağd olaraq verilir. Yerdə qalanı isə kişinin öhdəsində qalır və ürf (camaat) tərəfindən belə başa düşülür ki, toy mərasimindən sonra zövcə bunu tələb edə bilər, əri də imkan daxilində ödəməlidir. Necə ki, keçmiş alimlərdə nikahnamələrdə belə qeyd edirdilər: فلها المطالبه بشرط التمکین و له الاداء عند القدره و الامکانLakin indiki zamanda rəsmi nikah dəftərxanaları sözü gedən meyarı nəzərdə tutmadan, yazırlar ki, kişi, mehriyə tələb olunan zaman onu ödəməlidir. Buna əsasən, onların arasında ixtilaf yarananda qadın deyir ki, əri mehriyəni nağd ödəməyincə, təslim olmayacaqdır, üstəlik onun nəfəqəsini də verməlidir. Qadının buna haqqı varmı?
“Mehriyə tələb olunan zaman ödəməlidir”, – deyə şərt olunarsa, qadının mehriyəni tələb etməyə haqqı var. Əgər təslim olmamaqda mehriyənin verilməməyinə istinad olunarsa, nəfəqə də almağa haqqı var. Əgər “ərin imkan daxilində ödəyəcəyi” şərt edilsə və ya ürf və adət baxımından bunu sübut edən dəlillər mövcud olsa, ərin imkanı olmadığı təqdirdə qadının bunu tələb etməyə haqq yoxdur. Belə olan halda təslim olmasa, nəfəqə almağa haqqı yoxdur.
Yaxınlıq olmadan hamilə olan naməhrəm qadın
Bir kişi naməhrəm bir qadınla bədənlərini bir-birinə sürtsələr, məni gəlsə və duxul baş vermədən qadın hamilə olsa, uşağın və doğuşla aradan gedən bakirəliyin hökmü nədir?
Əgər məni gəlməyəcəyinə əmin idisə, onların uşaqlarının vələdüş-şübhə qəbilindən olması ehtimalı uzaq deyil. Lakin məni gələcəyinə ehtimal verirdisə, məsələ işkalsız deyil. Mehrul-misl barəsində isə, qadın öz meyl və razılığı ilə buna razı olmuşdursa və bu işin baş verəcəyini də ehtimal verirdisə, mehrul-misli yoxdur. Əgər ehtimal vermirdisə və sürtməkdən əlavə bir şeyə razı olmamışdırsa, mehrul-misl vermək ehtiyat vacibdir. - Əqd oxunmadan, sadəcə razılıq əsasında olan və ya əqd oxunmadan yazılı baş verən.
Mehriyyənin bağışlanması
Əgər qızın atası kürəkəndən aldığı həmin pulu qızının mehriyəsi qərar versə, bu mənada ki, qız bu məbləği mehriyə olaraq tam şəkildə ərindən alsın, istədiyi qədər özü üçün cehiz alsın və artıq qalanı öz ata, ana və ya qardaşına bağışlasın, bu, onlara halaldırmı?
Əgər qız mehriyəni və şirbahanı ərindən mehriyə adı ilə alsa, onun bir qismini cehiz almağa sərf etsə və artıq qalanı hər bir kəsə versə, caizdir.
Atanın öz ağıldan naqis övladını evləndirməsi
“Təhrirul-vəsilə” də və digər fiqhi kitablarda qeyd olunmuşdur ki, ata öz səğir (azyaşlı) uşağını evləndirsə və uşaq da fəqir olsa, o qadının mehriyəsi uşağın atasının öhdəsindədir. Onda əgər ata ağıl, qulaq və dil cəhətdən naqis olan, özünün və həyat yoldaşının xərclərini təmin etməyə qadir olmayan böyük övladına arvad alarsa, bu qadının mehriyəsi və nəfəqəsi kimin öhdəsindədir?
Zahirən nəfəqə atanın öhdəsindədir. Əgər mehriyə nağd olsa, o da atanın öhdəsinə düşür. Oğlanın öhdəsinə düşdüyü (mehriyənin nağd olduğu) təqdirdə isə dəlinin sağalacağını gözləmək olar. Sağalmayacağı təqdirdə isə, atanın öhdəsinə düşəcəkdir.
Qiymətini qeyd etməklə mehriyyənin təyin olunması
Mənim qardaşım on il bundan öncə (1364-cü ildə) evlənib və mehriyə ilə əlaqədar əqdnamədə belə qeyd olunmuşdur: “Bir cild Kəlamullahi-məcid (Quran), 5000 rial hədiyyə etməklə, habelə əlavə olunur, 4000 rial dəyərində 110 kq xörək duzu, 1000 rial dəyərində 100 qram xalis yaşıl ipək, hal-hazırda 900 000 rial dəyərində olan 225 qram keyfiyyətli və tədavüldə olan adi qızıl və hal-hazırda 24 500 000 rial dəyərində olan 700 ədəd “Bahari Azadi” qızıl sikkəsi ki, bütövlükdə 25 410 000 rial edir.” Gördüyünüz kimi, yuxarıdakı mehriyə bütövlükdə pula çevrilmişdir və əqd oxunan zaman ərin də niyyəti və məqsədi qeyd olunan eyni məbləğdir ki, kəbin kəsən şəxs tərəfindən qiraət olunmuş və tərəflər arasında razılaşma və imza olunmuşdur. Hal-hazırda qadın öz mehriyəsini günün qiyməti ilə tələb edir, haqq qadının tərəfindədir, yoxsa kişinin?
Əgər əqd siğəsi icra olunan zaman ibarələr həmin şəkildə oxunmuşdursa və qeyd olunanların hər birinin qiyməti müəyyən olunmuşdursa, həqiqi (real) mehriyə qeyd olunan məbləğdən ibarətdir. Lakin ərin məqsədinin qiymət, qadının isə məqsədinin qiymət yox, sikkə olması tam şəkildə sübut olunsa, sözü gedən mehriyə batil olur və mehrul-misl ödənməlidir.
Möhləti təyin olunan mehriyyəni tələb etmək
Bir qızın mehriyəsinin bir hissəsi möhlətsiz, bir hissəsi də möhlətli şəkildə olmuşdur. Möhlətsiz nəzərdə tutulan məbləği əqd məclisində təhvil almışdır. Möhlətli hissəsi üçün isə müəyyən zaman təyin olunmamışdır. Lakin oğlanın halından və sözlərindən sanki onun ağır mehriyədən imtina etməsi məlum olurdu. Qızın atası isə dedi ki, mehriyəni kim alıb, kim verib. Bunlardan belə başa düşmək olar ki, ödənilmə zamanı toy mərasimindən (yaxınlıqdan) sonradır. Amma qız indi öz valideynlərinin təhrikləri ilə möhlətsiz mehriyəni də almaqda israr edir. Belə bir şəraitdə qız və ya onun valideynləri mehriyənin yerdə qalanını alana qədər toydan boyun qaçırmağa haqları varmı?
Möhlətli mehriyə nəzərə çarpacaq bir zaman fasiləsi ilə ödəniləcəyinə dair dəlillər mövcud olmuşdursa, qızın yaxınlıqdan imtina etməyə haqqı yoxdur.
Həyat yoldaşının müstəhəb əməlləri yerinə yetirməyi qadağan etməsi
Əgər qadın yerinə yetirdiyi müstəhəb əməllərin çoxluğundan həddən artıq yorularsa və nəticədə əri ondan lazımi ləzzətləri ala bilməsə, ərinin onu belə müstəhəb əməllərdən çəkindirməyə haqqı varmı? Belə məqamlarda ərə tabe olmaq vacibdirmi?
Kişinin onu çəkindirməyə haqqı yoxdur. Amma cinsi ləzzətlər tamamilə aradan gedərsə, bu halda ərin hüquqlarına maneə törətdiyinə görə, qadın onun icazəsi olmadan nəsə bir müstəhəb əməllə məşğul olmağa haqqı yoxdur.
Naməlum mehriyyə mehriyyə
Mehriyə 300 000 tümən və kürəkənin əmlakının yarısından ibarət olarsa, bu mehriyə batil deyilmi?
Bu mehriyə məchul və batildir. Onun yerinə mehrul-misl verilməlidir.
Qadının mehriyyəni almadan öncə yaxınlığa razı olmaması
Şiə fəqihlərinin əksəriyyəti buyurmuşlar ki, arvadın qeyri-müəccəl (möhlətsiz) mehriyəni tələb etməyə və düxuldan (yaxınlıq) öncə mehriyəni alana kimi yaxınlıqdan boyun qaçırmağa haqqı var. Habelə buyurmuşlar ki, mehriyəni almaq fərzi ilə təslim olacağı (şərt etməklə itaət edəcəyi) halda nəfəqə almağa da haqqı var. Qadının imtina etmək haqqı yalnız düxula aiddir, yoxsa digər ləzzətlərə və daimi əqdin tələbi olan işlərdə (məsələn, ərin evində yaşamaq, onun razılığı ilə səfərə çıxmaq kimi) ərinə itaət etməyə də şamil olur? Belə ki, bu işlərdə ərinə itaət etməzsə, naşizə (inadkar, ərini incidən arvad) sayılırmı?
Zahir budur ki, qadın öz möhlətsiz mehriyəsini almamış özünü mütləq (qeydsiz-şərtsiz) şəkildə ərinə təslim etməyə bilər və bu müddətdə ərinə vacibdir ki, onun nəfəqəsini versin.
Qədimi mehriyyələrin hesablanması
Misal üçün 50 il bundan öncə mehriyələr 100 tümən idi, hal-hazırda həmin miqdar ərin öhdəsinə düşür, yoxsa 100 tümənin 50 il bundan öncə alıcılıq qabiliyyətini mehriyə ünvanında hesablamaq lazımdır?
Ya müsalihə etməli, ya da bu günün qiyməti ilə hesablamalıdır.
Bəkarətin olmadığı təqdirdə mehriyyənin miqdarı
Əgər kürəkən bəkarətin olmamağı üzündən nikahı fəsx etsə, mehriyyədən nə qədərini ödəməlidir? Bu işdə tədlis olarsa, onu kimdən almağa haqqı var?
Bakirəlik və ya hər bir kamal və qüsursuzluq şərt olunduğu halda – istər əqddə qeyd olunmuş olsun, istərsə də əqddən öncə – əgər bunun əksi sübuta yetərsə, fəsx hüququ vardır. Əgər duxul (yaxınlıq) baş verməyibsə, mehriyyə bütövlükdə götürülür və əgər baş veribsə mehrul-müsəmma (yəni onun kimi eyibsiz qadının adi mehriyyəsi) ödənilir, sonra tədlis edən şəxsdən alır.
