İş zamanı barmağın kəsilməsinə görə diyə
Bir şəxs polad qayırma zavodunda partlayıcı maddənin (zavod sahibi bu maddədən qeyri-qanuni şəkildə istifadə edirdi) partlaması nəticəsində barmaqlarını itirmişdir. Diyə zavod sahibinin boynunadırmı? Onun boynunadırsa, qızıl və gümüşlə hesablasaq, miqdarı nə qədərdir?
Sözü gedən şəxs bu işdən xəbərdar olduğu halda öz razılığı ilə partladıcı maddə ilə işləmiş və barmaqlarını itirmişdirsə, heç kəs zamin deyil.
Böyrəyin diyəsi
Böyrəyin diyəsi nə qədərdir?
İki böyrək üçün kamil (tamam) diyə ödənilməlidir. Çünki insanın ölümünə səbəb olur. Bir böyrəyə görə də ehtiyat vacib, diyənin yarısını ödəməkdir.
İki növ xəsarətə səbəb olan zərbənin diyəsi
Əgər cani bir nəfərin gözünə zərbə endirsə və bu bir zərbə qaralmaya (qanın dəri altında qaralıb bərkiməsi), və yaxud göyərməyə və s. səbəb olsa, bu iki xəsarətin diyəsi iki növdür, yoxsa diyə yalnız qaraqançır xəsarətinə düşür?
Hər ikisinin diyəsini ödəməlidir.
Qəza nəticəsində dalağın parçalanması
Avtomobil qəzasında xəsarət almış vətəndaş, zahiri cəhətdən heç bir zədə almasa da daxildə dalağı partlamış, operativ müdaxilə ilə dalağı çıxarılmışdır. Sözü gedən bu xəsarət caifə xəsarətinin nümunəsi sayılır? Ona diyənin üçdə biri düşür?
Ehtiyat budur ki, öz aralarında müsalihə (razılaşma) etsinlər.
Çanaq sümüyünün sınması
Avtomobil başqa maşınla toqquşmuş və sürücünün çanaq sümüyü sınmışdır. Müalicədən sonra sınan yer sağalsa da, sol ayağı 3 sm qısalmışdır. Habelə, zərərçəkən hadisə nəticəsində öz nəcisinin qarşısını ala bilmir. Bu xəsarətlərin diyəsi müqəddəs İslam hökmlərinə uyğun olaraq nə qədərdir?
Əgər nəcisi saxlamaq qüvvəsi tamamilə aradan getmişdirsə, buna görə bütöv diyə ödənilməlidir. Sınmış çanağın diyəsində isə ekspertlərə müraciət etməklə onun naqisliyinin faizi müəyyən olunmalı və tamam diyə ilə müqayisədə həmin miqdar ödənməlidir. (Onun neçə faizi aradan getmişdirsə, ona mütənasib şəkildə ödənməlidir.)
Nəcisini saxlaya bilməyən şəxsin diyəsi
Bir şəxs başqasının törətdiyi cinayət nəticəsində bir il öz nəcisini saxlaya bilmir. Sonradan cərrahiyyə əməliyyatı vasitəsilə öz sağlamlığını bərpa edir. Lakin problemin 10 faizi hələ də qalmaqdadır. Yəni, on faiz öz nəcisini saxlaya bilmir. Məhkəmə də onun sağlamlığı bərpa olunandan sonra qərar çıxarmaq istəyir. Sual budur: Zərərçəkən diyəni kamil şəkildə almalıdır, yoxsa kamil diyənin on faizini?
Belə hallarda diyə kamildir.
Dalağın diyəsi
Dalağın diyəsini izah edin.
Əgər xaricdən dalağa xəsarət yetirilərsə, ona caifə diyəsi (tamam diyənin üçdə biri) düşür. Əgər zahirdə heç bir yara və xəsarət olmasa, yalnız zərbə və s. nəticəsində dalaq zədələnsə, ekspertiza və mütəxəssislər ona dəyən xəsarətin miqdarını təyin etməli, insanın kamil diyəsinin məcmusu ilə müqayisə etməli və diyəni hesablamalıdırlar.
Üzdə dərin yaranın diyəsi
Mübahisə zamanı iki nəfər bir nəfərə hücum edib bel və yaba ilə onun üz-gözünə zərbələr endirmişlər. Tibbi ekspertizanın verdiyi rəyə görə onun başına vurulan zərbələr beyninin zədələnməsinə, üzünə vurulan zərbələr isə yalnız üzündəki ətlərin iki yerdən deşilməsinə gətirib çıxarmışdır. Zərərçəkən şəxs bir neçə saatdan sonra vəfat etmişdir. Mütəxəssis həkim zərərçəkənin beyninə dəyən zərbəni ölümünün səbəbi kimi qeyd etmişdir. Qan sahibləri də mübahisə vaxtı orada olduqlarına görə yuxarıda sözü gedən iki nəfəri qatil kimi tanıtmışlar. Hakim də "qəsamə" icra edildikdən sonra qan sahiblərinin sözlərini təsdiq etmişdir. Bu mərhələdə üçüncü şəxs zərərçəkənin üzünə dəymiş xəsarətin onun tərəfindən törədildiyini söyləyir. Üçüncü şəxsin sözlərinin doğruluğunu nəzərə alsaq, sual budur ki, üçüncü şəxs müqəddəs İslam şəriəti baxımından qətldə şərik sayılırmı? Yoxsa, o, yalnız diyə ödəməlidir? İkinci halda diyənin miqdarı (üzün ətinə yaba ilə vurulan iki dərin deşik) nə qədərdir?
Sualda fərz olunanlara görə üzə vurulan zərbə ölümə səbəb olmamışdır və cinayətkar diyə ödəməlidir. Yara sümüyə çatmayıbsa, onun diyəsi hər yaraya görə üç dəvədir.
Boyun nahiyəsində xəsarət
Boyun nahiyəsinə vurulan xəsarətə diyə düşür, yoxsa ərş? Sınıqlar qəsamə yolu ilə sübuta yetirmi?
Bəzi hallarda diyə düşür, bəzi hallarda isə ərş. Sınıqlar qəsamə (and içmə) yolu ilə də sübut oluna bilər.
Diyə müalicə xərclərindən az olarsa
Yol qəza hadisəsi və ya mübahisə nəticəsində bir şəxsin böyrəkləri sıradan çıxmışdır. Yaxud zərbə nəticəsində mütəmadi şəkildə müalicə almalı və daim həkim nəzarətində yaşamalıdır. Yaxud da böyrəklərin biri, dalağı və ya sidik kisəsi bu hala düşmüşdür. Belə hallarda hökm çıxarmaq üçün qazının vəzifəsi nədir? Xahiş edirik, cavabı izahla yazasınız. Əlavə olaraq bilmək istəyirik ki, müalicə üçün lazım olan vəsait təqsirli bilinən şəxsin öhdəsinədir, yoxsa zərərçəkən şəxsin? Zərərçəkənin öhdəsinədirsə, diyə məbləğinin müalicə xərclərini ödəmək üçün kifayət qədər olmadığı təqdirdə vəziyyəti necə islah etmək mümkündür?
Tibbi ekspertiza və mütəxəssis həkimlər daxili üzvlərə dəyən xəsarətin bədənin neçə faizini təşkil etdiyini açıqlamadırlar (müharibə əlillərində hesablandığı kimi). Sonra həmin faiz, kamil diyə ilə müqayisə olunmaqla hesablanmalıdır. Müalicə xərcləri bundan çox olarsa, ehtiyat vacib budur ki, müalicə xərclərinin qalan hissəsini ödəsinlər.