مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی

احتياط واجب آن است كه به هر فقير از زكات نصاب اول نقره (يعنى به‌اندازه دو مثقال و 15 نخود) كمتر ندهد و اگر از چيز ديگر مانند گندم و جو زكات مى‏دهد نيز قيمت آن كمتر از اين مقدار نباشد.

زکات را در یکى از هشت مورد زیر باید صرف کرد: 1 و 2ـ «فقرا» و «مساکین» و آن‌ها کسانى هستند که مخارج سال خود و عیالاتشان را ندارند. تفاوت فقیر و مسکین در این است که فقیر روى سؤال از کسى ندارد، امّا مسکین نیازمندى است که روى سؤال دارد، کسانى که صنعت و ملک و سرمایه و کسبى دارند که زندگى آن‌ها را اداره نمی‌کند فقیر محسوب می‌شوند و کمبود زندگى خود را می‌توانند از زکات بگیرند. 3ـ کسى که از طرف امام یا نایب او مأمور جمع‌آوری زکات یا نگهدارى یا رسیدگى به‌حساب آن و یا رساندن آن به امام و نایب او، یا رساندن به مصارف لازم هستند می‌توانند به‌اندازه زحمتى که می‌کشند از زکات استفاده کنند. 4ـ افراد ضعیف الایمانى که با گرفتن زکات تقویت می‌شوند و تمایل به اسلام پیدا مى کنند. 5ـ خریدن برده‌ها و آزاد کردن آن‌ها. 6ـ اشخاص بدهکارى که نمی‌توانند قرض خود را ادا کنند. 7ـ «سبیل الله» یعنى کارهایى مانند ساختن مسجد که منفعت دینى عمومى دارد و همچنین مدارس علوم دینى، مراکز تبلیغاتى، اعزام مبلغین، نشر کتاب‌های مفید اسلامى و خلاصه آنچه براى اسلام نفع داشته باشد به هر نحو که باشد، مخصوصاً جهاد در راه خدا. 8ـ «ابن السّبیل» یعنى مسافرى که در سفر مانده و محتاج شده که به مقدار نیازش می‌تواند از زکات استفاده کند، هرچند در محل خود غنى و بی‌نیاز باشد.

در فرض سؤال، می‌تواند آن را به حاکم شرع یا کسی که از طرف او مأذون است به‌عنوان زکات بپردازد و او آن را به شما به علّت بدهی‌تان بدهد.

درصورتی‌که نیاز قطعی به آن چیز داشته باشند مانعی ندارد.

مسافرى كه خرجى او تمام‌شده، يا اموالش به سرقت رفته، يا مركبش ازکارافتاده، چنانچه سفر او سفر معصيت نباشد و نتواند با فروختن چيزى يا قرض كردن مالى خود را به مقصد برساند، می‌تواند زكات بگيرد، هرچند در وطن خود فقير نباشد و لازم نيست بعد از رسيدن به وطن مقدارى را كه از باب زكات گرفته برگرداند، ولى اگر بعد از رسيدن به وطن چيزى از زكات زياد آمده باشد بايد آن را به حاكم شرع بدهد و بگويد زكات است.

مستحقّين زكات بايد شرايط زير را داشته باشند: اوّل، ايمان به خدا و پيغمبر اكرم صلی‌الله عليه و آله و ائمه دوازده‏گانه علیهم‌السلام، به اطفال يا ديوانگانى كه از مسلمانان شيعه فقير باشند مى‏توان زكات داد، منتهى بايد زكات را به دست ولى آن‌ها بدهند، خواه به نيت تمليك به طفل يا ديوانه باشد يا به‌قصد مصرف كردن درباره آن‌ها و اگر به ولى دسترسى ندارد می‌تواند خودش يا به‌وسیله يك نفر امين زكات را براى احتياجات آن‌ها صرف كند.دوم، در دادن زكات به فقیر عدالت و عدم ارتكاب گناهان كبيره شرط نيست، ولی نبايد زکات مايه كمك به گناه شود، بنابراين زكات را به كسى كه آن را در معصيت صرف مى‏كند نمى‏توان داد و احتياط واجب آن است به‏ شراب‌خوار نيز زكات ندهند. سوم، واجب‏ النفقه نبودن مستحقین زکات، يعنى زكات را نمى‏توان به فرزند و همسر و پدر و مادر داد، ولى اگر آن‌ها بدهكار باشند و نتوانند بدهى خود را بپردازند زكات را به مقدار ادای دين مى‏توان به آن‌ها داد. چهارم، زكات گيرنده از سادات نباشد، مگر اين‏كه زكات دهنده هم از سادات باشد.

همان‌گونه كه در تفسير نمونه، جلد 8 ذيل آيه 60 سوره توبه نوشته‌ایم «مؤلفة القلوب» تمام كسانى هستند كه به خاطر ايجاد الفت و محبت آنان به اسلام و مسلمين زكات داده می‌شود و در صدر اسلام نمونه روشن آن در داستان جنگ حنين ظاهر شد و در تواريخ اسلامى نوشته‌شده است و به‌طورکلی كمك به تمام كسانى كه به نحوى به اسلام كمك می‌کنند و تمايل به مسلمانان دارند هرچند مسلمان نيستند در عنوان «مؤلفة القلوب» باقی است.

اگر كسى نمى‏تواند مخارج افراد واجب ‏النفقه خود را بپردازد، مثلاً قادر نيست خرج زن و بچه خود را بدهد، يا توانايى دارد و نمى‏دهد، ديگران مى‏توانند به آن‌ها زكات دهند.

اگر خمس و ساير وجوهات كفايت مخارج سادات را نكند و ناچار به گرفتن زكات باشند، مى‏توانند از غير سيّد زكات بگيرند، امّا احتياط واجب آن است كه فقط به مقدار مخارج روزانه بگيرند.

جایز نیست.

درصورتی‌که حکومت اسلامی توانایی داشته باشد باید از محل زکات (اگر در اختیار دارد) دیون مدیونین را بپردازد و کافى است که آن‌ها ظاهر الصّلاح باشند.

كسى كه فقير بودنش معلوم نيست نمى‏توان به او زكات داد، ولى اگر از ظاهر حالش گمان پيدا شود كه فقير است، زكات دادن به او جايز است، همچنين اگر افراد مورد اعتماد خبر دهند كه او فقير مى‏باشد.