طواف نساء بر مرد و زن، پير و جوان، متأهّل و مجرّد و حتّی كودكان مميّز و خنثى واجب است و بدون آن زن بر مرد و مرد بر زن حلال نمى‌شود، بلكه احتياط واجب آن است كه اگر كودك غير مميّز را به حج آورده و محرم كرده‌اند، ولی او همراه او طواف نساء را بجا آورد.
امورى كه در احرام عمره مستحب بود، در احرام حج نيز مستحب است. علاوه بر آن، مستحبات زير را نيز به‌قصد رجاء بجا آورد: پس از این‌که احرام بست و از مکه بيرون آمد، همین‌که بالاى بلندى اطراف مکه قرار گرفت، با صداى بلند لبّيك بگويد. و هنگامی‌که متوجّه مِنى شد بگويد: «اللّهُمَّ إيّاکَ أرْجُو، وَ إيّاکَ أدْعُو، فَبَلِّغْني أمَلِي، وَ أصلِحْ لي عَمَلِي».با تن و دلى آرام، با تسبيح و ذكر حق تعالى راه را ادامه دهد و چون به منى رسيد بگويد:«اَلْحَمْدُلِلّهِ الَّذي اَقْدَمَنِيها صالِحاً فِي عافِيَةٍ، وَ بَلَّغَنِي هذَا الْمَكانَ».سپس بگويد:«اَللّهُمَّ هذِهِ مِنى، وَ هِىَ مِمّا مَنَنْتَ بِهِ عَلَيْنا مِنَ الْمَناسِکِ، فَاَسْأَلُکَ اَنْ تَمُنَّ عَلَىَّ بِما مَنَنْتَ عَلى أنْبِيآئِکَ، فَإنَّما اَنَا عَبْدُکَ وَ فِي قَبْضَتِکَ».و اگر ممكن است شب عرفه را در منى بماند و به طاعت الهى مشغول باشد و بهتر آن است كه عبادات و خصوصاً نمازها را در مسجد خيف به‌جا آورد و پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب تعقيب گفته، سپس به‌سوی عرفات روانه شود و اگر بخواهد بعد از طلوع صبح روانه شود مانعى ندارد، ولى سنّت بلكه أحوط اين است كه تا آفتاب طلوع نكرده از وادي محسَّر رد نشود و روانه شدن پيش از صبح مكروه است، مگر براثر ضرورت، مانند بيمار و كسى كه از ازدحام مردم خائف باشد. چون به‌سوی عرفات حركت كند، اين دعا را بخواند:«اَللّهُمَّ اِلَيْکَ صَمَدْتُ، وَ اِيّاکَ اعْتَمَدْتُ، وَ وَجْهَکَ اَرَدْتُ، اَسْئَلُکَ اَنْ تُبارِکَ لىü فىü رِحْلَتىü، وَ اَنْ تَقْضِىَ لِي حاجَتىü، وَ اَنْ تَجْعلَنىü مِمَّنْ تُباهىü بِهِ الْيَوْمَ مَنْ هُوَ اَفْضَلُ مِنّüي».و تا رسيدن به عرفات لبّيك را تكرار كند.البتّه انجام بسيارى از اين مستحبات در حال حاضر مشكل است. آنچه را مى‌تواند انجام دهد و اگر نيّت انجام همه را داشته، خداوند ثوابش را مى‌دهد؛ ان‌شاءالله.
چنانچه عذرهاى مذكور از ابتداى نيابت وجود داشته باشد بهتر است نايب نشوند؛ ولى عذرهايى كه گاه در حج پيش مى‌آيد، مانع از نيابت نيست.
در روايات اسلامى و كلمات فقهاى عظام (رضوان‌الله تعالى عليهم) آداب و مستحبات بسيارى براى هر يك از اعمال «حج» و «عمره» ذکرشده كه قسمت قابل توجّه‌ی از آن را عيناً در اينجا مى‌آوريم، ولى ازآنجاکه بعضى از آن‌ها دليل كافى ندارد (و ما اصلِ تسامحِ در ادلّه سنن و مستحبات را صحيح نمى‌دانيم) بهتر است همه را به‌قصد «رجاء»، يعنى به اميد این‌که مطلوب شرع مقدّس و داراى ثواب باشد، به‌جا آورد.«نكته مهم ديگر» این‌که انجام بعضى از اين مستحبات در زمان ما و در آن انبوه جمعیت، براى بسيارى از مردم غیرممکن است؛ بنابراين آنچه را ممكن است انجام مى‌دهند و آنچه را نمى‌توان انجام داد اگر موردعلاقه حاجى باشد و نيّت انجام آن را، در صورت امكان داشته باشد، طبق روايات معصومين: خداوند مطابق نيّتش به او پاداش خواهد داد.
آنچه از مستحبات كه در طواف عمره و نماز آن و سعى ذكر شد اينجا نيز جارى است و مستحب است در روز عيد قربان براى طواف حج بيايد و بر در مسجد بايستد و اين دعا را بخواند:«اَللّهُمَّ أَعِنِّي عَلى نُسُكِکَ، وَ سَلِّمْنِي لَهُ وَسَلِّمْهُ لِي. أَسْأَلُکَ مَسْأَلَةَ الْعَلِيلِ الذَّلِيلِ الْمُعْتَرِفِ بِذَنْبِهِ، أَنْ يَغْفِرَلِي ذُنُوبي، وَ أَنْ تُرْجِعَنِي بِحاجَتِي. اَللّهُمَّ إنِّي عَبْدُکَ، وَالْبَلَدُ بَلَدُکَ، وَالْبَيْتُ بَيْتُکَ، جِئْتُ أَطْلُبُ رَحْمَتَکَ، وَ أَؤُمُّ طاعَتَکَ، مُتَّبِعاً لاَِمْرِکَ، راضِياً بِقَدَرَکَ. أَسْأَلُکَ مَسْأَلَةَ الْمُضْطَرِّ اِلَيْکَ، الْمُطِيعِ لاَِمْرِکَ، الْمُشْفِقِ مِنْ عَذابِکَ، الْخائِفِ لِعُقُوبَتِکَ، أَنْ تُبَلِّغَنِي عَفْوَکَ، وَ تُجِيرَنِي مِنَ النّارِ بِرَحْمَتِک».سپس اگر ممكن است نزد حجرالأسود بيايد و استلام و بوسه نمايد و اگر بوسيدن ممكن نشد دست بر حجر ماليده و دست خود را ببوسد و اگر آن‌هم ممكن نشد مقابل حجر ايستاده و تكبير بگويد، سپس آنچه در طواف عمره به‌جا آورده بود به‌جا آورد.
امورى كه در احرام عمره مستحب بود، در احرام حج نيز مستحبّ است. علاوه بر آن، مستحبّات زير را نيز به قصد رجاء بجا آورد: پس از اين كه احرام بست، و از مكّه بيرون آمد، همين كه بالاى بلندى اطراف مكّه قرار گرفت، با صداى بلند لبّيك بگويد. و هنگامى كه متوجّه مِنى شد بگويد: «اللّهُمَّ إيّاکَ أرْجُو، وَ إيّاکَ أدْعُو، فَبَلِّغْني أمَلِي، وَ أصلِحْ لي عَمَلِي». با تن و دلى آرام، با تسبيح و ذكر حق تعالى راه را ادامه دهد، و چون به منى رسيد بگويد : «اَلْحَمْدُلِلّهِ الَّذي اَقْدَمَنِيها صالِحاً فِي عافِيَةٍ، وَ بَلَّغَنِي هذَا الْمَكانَ». سپس بگويد : «اَللّهُمَّ هذِهِ مِنى، وَ هِىَ مِمّا مَنَنْتَ بِهِ عَلَيْنا مِنَ الْمَناسِکِ، فَاَسْأَلُکَ اَنْ تَمُنَّ عَلَىَّ بِما مَنَنْتَ عَلى أنْبِيآئِکَ، فَإنَّما اَنَا عَبْدُکَ وَ فِي قَبْضَتِکَ». و اگر ممكن است شب عرفه را در منى بماند، و به طاعت الهى مشغول باشد، و بهتر آن است كه عبادات و خصوصاً نمازها را در مسجد خيف به جا آورد، و پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب تعقيب گفته، سپس به سوى عرفات روانه شود، و اگر بخواهد بعد از طلوع صبح روانه شود مانعى ندارد، ولى سنّت بلكه أحوط اين است كه تا آفتاب طلوع نكرده از وادي محسَّر رد نشود، و روانه شدن پيش از صبح مكروه است، مگر بر اثر ضرورت، مانند بيمار و كسى كه از ازدحام مردم خائف باشد. چون به سوى عرفات حركت كند، اين دعا را بخواند : «اَللّهُمَّ اِلَيْکَ صَمَدْتُ، وَ اِيّاکَ اعْتَمَدْتُ، وَ وَجْهَکَ اَرَدْتُ، اَسْئَلُکَ اَنْ تُبارِکَ لىü فىü رِحْلَتىü، وَ اَنْ تَقْضِىَ لِي حاجَتىü، وَ اَنْ تَجْعلَنىü مِمَّنْ تُباهىü بِهِ الْيَوْمَ مَنْ هُوَ اَفْضَلُ مِنّüي». و تا رسيدن به عرفات لبّيك را تكرار كند. البتّه انجام بسيارى از اين مستحبّات در حال حاضر مشكل است. آنچه را مى‌تواند انجام دهد، و اگر نيّت انجام همه را داشته، خداوند ثوابش را مى‌دهد؛ انشاءاللّه.
اگر اجمالاً توجّه به وجوب طواف نساء داشته، مى‌گويد انجام داده‌ام و اگر از وجوب آن اطّلاع نداشته، احتياط واجب آن است كه طواف نساء را انجام دهد و اگر خودش نمى‌تواند، نايب بگيرد.
هرگاه طواف نساء را فراموش كند و از حج بازگردد، در صورت امكان بايد خودش برگردد و بجا آورد و چنانچه ممكن نباشد، يا مشقّت داشته باشد نايب مى‌گيرد و پس‌ازآنکه نايب طواف نساء و نماز آن را انجام داد، مرد بر زن و زن بر مرد حلال مى‌شود.
با تحريم عمره و حج از سوي ما، تأثير مهمی در عربستان به وجود نمي¬آيد چراکه کشورهاي ديگر سفر مي¬کنند و پول بسيار هنگفت نفت را نيز دارند؛ که قطع هزینه‌های حج و عمره از آن‌ها تأثیری در حال آن‌ها ندارد. بعلاوه در غالب زمان‌های گذشته نيز حکّام جور، انجام بوده و ائمّه علیهم‌السلام نيز به حج و عمره مشرف مي¬شدند و سيره اين¬گونه جاری‌شده است، بنابراين، در تمام طول تاريخ زيارت بیت‌الله الحرام و بسيارى از مراقد ائمه (علیهم‌السلام) غالباً مستلزم پرداخت وجوهى به ظالمين بوده است. اگر این کمک‌ها اشكال داشته باشد، بايد هم زيارت خانه خدا تعطيل شود و هم زيارت مراقد ائمه (علیهم‌السلام) و اين كار هرگز به مصلحت اسلام نيست. ولي سزاوار است خریدهای خود را از آن کشور انجام ندهند.
هرگاه پس از شروع در عملى كه بعدازآن است شك كند، اعتنا ننمايد؛ چه شك در انجام آن داشته باشد، يا شك در صحيح بجا آوردن آن.
با مال حرام جايز نيست؛ ولى اگر مال او مشتبه به حرام است، ولى يقين به حرمت آن ندارد، مى‌تواند آن را صرف حج كند. مشروط بر این‌که ازنظر ظاهر محکوم‌به حليّت باشد؛ يعنى از طريق ظاهراً حلال به دست آورده است.
