خسارت ناشی از عدم سؤال در مورد بارداری
اگر پزشك از باردارى بيمار سؤال نكند و وى هم متذكّر نشود، مسئولیت عوارض احتمالى بر عهده كيست؟
پزشك موظّف است از زنانى كه در معرض باردارى هستند سؤال كند؛ و اگر بدون تحقيق داروى مضری بدهد مسئول است.
تجویز داروهای مضر برای زنان باردار
اگر پزشك با توجّه به گستردگى موضوع نداند، يا فراموش كرده باشد كه دارو يا روش تشخيصى وى براى خانمهای باردار يا شيرده مضر است، مسئولیت پزشك در صورت ايجاد عارضه در جنين يا مادر در چه حد است؟
پزشك موظّف است از زنانى كه در معرض باردارى هستند سؤال كند؛ و اگر بدون تحقيق داروى مضری بدهد مسئول است.
ضمان پزشک در قبال فرانگرفتن روشهای جدید درمانی
نظر به اينكه به خاطر سير تكامل علوم، تعليم روشهای قبلى نيز در دوران دانشجويى امکانپذیر نيست، چه برسد به روشهای جديد، آيا پزشك میتواند به همان روشهای قبلى اكتفا نمايد و يا فقط در حدّى كه وقت محدودش اجازه میدهد به فراگيرى آنها بپردازد در اين صورت اگر متوجّه مسائل مهم جديد نشود آيا مسئولیتی بر عهده اوست؟
پزشك بايد نهايت تلاش خود را در فراگيرى بكند و چنانچه قبل از درمان از بیمار برائت براى رفع ضمان به عمل بیاورد مسئول نيست.
وظیفه پزشک نسبت معالجه نامطمئن
اگر بخواهيم طبابت پزشك را، تنها در صورتى مجاز بدانيم كه وى داراى تخصّص و تجربه كافى باشد، عملاً مسائل درمان با اختلال كامل روبهرو خواهد شد، زيرا:اولاً: هر پزشكى تا رسيدن به اين تخصّص و تجربه كافى بايد همان مراحل اولیه را طى كند; كه همان دوران بدون تجربه و تخصّص است.ثانياً: به علّت جمعیت زياد، امكانات كم، فرصتهای ناكافى و دهها علل ديگر ـ حداقل در كشور ايران ـ نمیتوان انتظار داشت پزشكانى كه از ابتدا كاملاً مسلط باشند به طبابت بپردازند.بنابراین لطفاً بفرمایید:الف) در مواردى كه پزشك داروى مؤثر بيمارى، يا عوارض خطرناك آن را فراموش نموده و فرصت و امكانات كافى جهت دسترسى به اطّلاعات كافى يا پزشك متخصّص ديگرى نيز ندارد.ب) مطمئن است كه داروى خاصی براى بيمارى مفيد است و از سوى ديگر نيز مطمئن است، يا احتمال میدهد كه در صورت تجويز آن دارو عوارضى خفيف، يا شديدتر از خود بيمارى و حتّى مرگ، گریبان گیر اين بيمار خواهد شد ـ البتّه موارد الف و ب شامل مسائل تشخيصى نيز است ـآيا پزشك در اين حالات میتواند مريض را به حال خود بگذارد و چنين فرض كند كه گويا پزشكى موجود نبوده و قضا و قدر الهى هرچه باشد بر او جارى خواهد شد و بدين ترتيب خود را در معرض خطر مؤاخذه مادّى و معنوى حاصل از عوارض احتمالى و هزینههای نابجاى آن قرار ندهد و كار وى را به خداوند واگذارد، كه يا خود بهبودى نسبى يابد و فرصت تحقيقات بعدى فراهم گردد و يا بهتدریج دچار عوارض شديد و مرگ گردد؟اصولاً در چنين مواردى كه پزشك واقعاً نمیداند كه براى نجات جان يا تسكين آلام یک بيمار چهکاری انجام دهد وظيفه او چيست؟ درمانهای بدون اطمينان و غیرقابل اطمينآنکه ممكن است باعث مرگ يا عوارض شديدتر شود؟ يا عدم هرگونه اقدام درمانى؟ اگر پزشك با اقدام به درمان نامطمئن موجب خسارت و مرگ مريض گردد آيا مسئول است؟ اگر اقدام به هيچ درمانى نكند با توجّه به علل و توضيحات فوق، مسئولیتی متوجّه او نخواهد بود؟اين نكته بايد در نظر گرفته شود كه گاه فرصت هيچ مشورت و ارجاع بيمار به پزشكان متخصّص و آگاه ديگرى وجود ندارد.در خاتمه جهت روشن شدن موضوع، مثالى ذكر میشود: گاهى پزشكى كه داراى تجربه كافى نيست با بيمارى در حالت بيهوشى مواجه میشود كه نمیداند (بهطور مثال) اين بيمار در اثر كمبود قند، دچار بيهوشى شده يا براثر بالا بودن قند؟ و در اين حالت طبيعى است كه درمان كاملاً متناقض است و باعث اشتباه پزشك میشود. وظيفه چيست؟
اين مسئله چند حالت دارد:۱. چنانچه خطرِ قطعى يا ظنی بيمار را تهديد نمیکند و معالجه نيز نامطمئن است در اين صورت اقدام به معالجه نشود.۲. درصورتیکه معالجه ازنظر عرف پزشكى قابلقبول است، هرچند احتمال عوارض وجود دارد، در اين مورد پزشك میتواند اقدام كند، مخصوصاً اگر خطرى بيمار را تهديد كند.۳. درصورتیکه خطر حتمى و معالجه نامطمئن است، ولى درصد نجات وجود دارد و امكان مراجعه به متخصّص نيز وجود ندارد، در اينجا میتواند، اقدام به معالجه نماید و در صورت عدم تقصير و عدم سهلانگاری، طبيب ضامن نيست.
خسارات ناشی از بهروز نبودن اطلاعات پزشک
در علم پزشكى برخى از روشهای درمانى باگذشت زمان دچار تغييراتى شده، يا بهکلی ارزش خود را از دست میدهد. درصورتیکه پزشك به علّت عدم مطالعه، از اطّلاعات جديد مطلع نشود، آيا مسئول است؟
اين مسئله دو حالت دارد: حالت اوّل اين است كه عرف پزشكان، پزشك را در برابر فرانگرفتن معلومات جديد مقصّر میشناسند، در اين صورت ضامن است. حالت دو آن است كه فراگرفتن آن مسائل را وظيفه طبيب نمیدانند، بلكه جزء تكامل علم محسوب میشود، در اين صورت مسئول نيست.
تجویز آزمایشهای پزشکی به جهت رعایت احتیاط
برخى از اوقات، پزشك تنها جهت احتياط و مطمئن شدن در جهت تشخيص و يا ردِّ یک بيمارىِ احتمالى مثل سل در هر بيمار مشكوكى ـ با هر علامت غیراختصاصی ـ دستور راديوگرافى میدهد تا بيمارى مخفى احتمالى را كشف كند، در صورت وجود يا عدم هرگونه بيمارى (كه احتياج به راديوگرافى دارد) آيا پزشك در ايجاد عوارض احتمالى و هزينه درمان مسئول است؟
درصورتیکه احتمال بيمارى، احتمال قابلملاحظهای باشد، اين اقدام اشكال ندارد و مسئول نيست.
ضمان یا عدم ضمان طبیب در صورت کوتاهی بیمار
درصورتیکه بيمارى به طبيبى مراجعه كند و طبيب براى او نسخهای بنويسد و بيمار مداوا نگردد و علّت آن عدم پاسخهای صحيح بيمار به سؤالات دكتر، يا عدم صرف كافى وقت از سوى طبيب براى سؤالات لازم و معاينه بيمار، يا عمل نكردن دقيق بيمار به دستورات پزشك، يا امور ديگر باشد، آيا طبيب در مقابل هزینهای كه بر بيمار تحمیلشده و نتیجهای نگرفته، ضامن است؟
درصورتیکه بیدقتی طبيب، يا نگذاشتن وقتى كافى، يا عدم سؤال كافى، سبب خسارت بيمار شده، طبيب ضامن است. ولى اگر عدم همكارى بيمار سبب اين خسارات شده، يا بيمارى او طورى بوده كه با دقّت و بررسى لازم نتیجهای عايد او نمیشده، طبيب ضامن نيست.
عوارض احتمالی به خاطر جواب منفی بیمار در مورد حاملگی
آيا جواب منفى خانم بيمار در مورد پرسش پزشك از حاملگى وى، چه خود بداند باردار است و به هر علّتى نگويد و چه نداند كه باردار است، از پزشك معالج در قبال عوارض احتمالى رفع مسئولیت میکند؟
اگر راه تشخيص باردارى منحصر به سؤال از بيمار است، در فرض مسئله مسئولیتی ندارد.
خسارت ناشی از تجویز دارو توسط غیرمتخصص
برخى از افراد عادى (كه در مسائل پزشكى تخصّصى ندارند) در اين امر دخالت نموده و قرص، آمپول يا دارويى را براى بيمار توصيه مینمایند. درصورتیکه اين امر منجر به مرگ يا آسيب جسمى بيمار شود، آيا آنها ضامن هستند؟
چنين شخصى كار خلافى كرده و مجازات دارد، ولى ضامن ديه طرف نيست; مگر اينكه شخصاً دارو را به او تزريق كرده يا خورانده باشد.
تجویز دارو از روی حدس به خاطر فراموشی در موارد اورژانسی
با توجّه به گستردگى بسيار زياد علوم پزشكى، كه واقعاً امكان فراگيرى و به خاطر سپردن تمام بیماریها و همه داروهايى كه روى انواع بیماریها مؤثرند و نيز تشخيص عوارض آنها وجود ندارد. اگر پزشك به خاطر فراموشى بنا به حدس خود، در موارد اورژانس جهت نجات جان و يا تسكين آلام بيمار، سهواً اقدام به تجويز دارويى غير مؤثر نموده و بيمار را متحمّل هزينه بيهوده و يا عوارض جانبى كند، (درصورتیکه امكان ارجاع به متخصّص ديگرى هم نباشد) آيا پزشك ضامن است؟
اگر ضرر مهمی نداشته باشد اشكالى ندارد، ولى اگر ضرر مهمی داشته باشد تجويز آن جايز نيست، مگر در صورت ضرورت شديد و با كسب رضايت بيمار يا ولی او.
تجویز داروها با تأثیر احتمالی
درصورتیکه داروها كاملاً مؤثر به هر علّتى در دسترس نباشند، آيا پزشك میتواند داروهايى كه احتمال میدهد مؤثر باشد تجويز كند؟ در صورت عدم موفقیت، آيا پزشك در قبال عوارض احتمالى اين داروها، يا هزينه بیهودهای كه بر بيمار تحمیلشده مسئول و مديون است؟
اگر راه منحصر به استفاده از آن داروها باشد اشكالى ندارد، ولى بايد بيمار را در جريان بگذارد و رضايت وى را جلب كند.