مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی

«مسجد شجره» در كنار مدينه قرار دارد و امروز به نام «آبار على» معروف است، آن را «ذو الحليفه» نيز مى‌نامند. تمام كسانى كه مى‌خواهند از راه مدينه به حج بروند بايد ازآنجا مُحرم شوند و جايز نيست تأخیر بيندازند و مثلاً از «جحفه» ـ كه ميان راه مکه و مدينه است ـ محرم شوند، مگر بيماران و افراد ضعيف و كسانى كه موانع ديگرى دارند و نمى‌توانند از مسجد شجره محرم شوند.

مستحب است امور زير را در نماز طواف به‌قصد رجا بجا آورد: 1. پس از قرائت سوره حمد، در ركعت اوّل «سوره توحيد» و در ركعت دوم «سوره قل يا ايّها الكافرون» را بخواند. 2. پس از نماز، حمد و ثناى الهى را به‌جا آورده و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد و از خداوند عالم طلب قبول نمايد. 3. در بعضى از روايات آمده، كه حضرت صادق (ع) بعد از نماز طواف به سجده رفته و چنين راز و نياز مى‌كردند:«سَجَدَ لَکَ وَجْهِي تَعَبُّداً وَرِقّاً، لااِلهَ الا اَنْتَ حَقّاً حَقّاً، الاَْوَّلُ قَبْلَ کل شَىْءٍ، وَ الاْخِرُ بَعْدَ کل شَىْءٍ، وَ ها اَنَا ذا بَيْنَ يَدَيکَ ناصِيَتِي بِيَدِکَ، فَاغْفِرْلِي، اِنَّهُ لايَغْفِرُ الذَّنْبَ الْعَظِيمَ غَيْرُکَ، فَاغْفِرْلِي، فَإنِّي مُقِرٌّ بِذُنُوبِي عَلى نَفْسِي، وَ لايَدْفَعُ الذَّنْبَ الْعَظِيمَ غَيْرُکَ».و پس از سجده آثار گريه و زارى بر چهره مبارك آن حضرت ظاهر بود. پس ‌از انجام نماز طواف و پيش از سعى مستحب است نزد زمزم رفته و كمى آب بر سر و پشت و شكم خود بريزد و بگويد: «اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نَافِعاً، وَ رِزقاً واسِعاً، وَ شِفاءً مِنْ کل داءٍ وَ سُقْمٍ».

1. مستحب است روز يازدهم و دوازدهم و سيزدهم را در منى بماند و حتّى براى طواف مستحب از منى بيرون نرود.2. تكبير گفتن در منى بعد از پانزده نماز و در غير منى بعد از ده نماز، كه اوّل آن‌ها نماز ظهر روز عيد است، مستحب مى‌باشد و بعضى آن را واجب دانسته‌اند و اولى در کیفیت تكبير اين است كه بگويد:«الله‌اکبر، الله‌اکبر لا اِلهَ الا الله، وَ الله‌اکبر، الله‌اکبر وَلِلّهِ الْحَمْدُ، الله‌اکبر عَلى ما هَدانا، الله‌اکبر عَلى ما رَزَقَنا مِنْ بَهيمَةِ اْلأَنْعامِ، وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلى ما أبْلانا».1. مادام كه در منى اقامت دارد نمازهاى واجب و مستحب را، اگر ممكن است، در مسجد خيف به‌جا آورد. در حديثى از امام صادق (ع) مى‌خوانيم كه: «صد ركعت نماز در مسجد خيف، با هفتادسال عبادت برابر است و صد مرتبه «سُبْحانَ الله» برابر با ثواب بنده آزاد كردن است و صد مرتبه «لااِلهَ الا الله» برابر است با ثواب كسى كه احياء نفس كرده باشد و صد مرتبه «اَلْحَمْدُ لِلّهْ» در آن مكان برابر است با ثواب خِراج عراقين كه درراه خدا صدقه دهد».

مستحبات قربانى چند چيز است:1. در صورت تمكّن شتر قربانى كند و در مرحله بعد گاو و چنانچه هیچ‌کدام ممكن نشد به گوسفند قناعت نمايد. 2. قربانى فربه (چاق) باشد.3. شتر يا گاو را از جنس ماده و گوسفند يا بز را از جنس نر انتخاب كند.4. شترى كه مى‌خواهند آن را نحر كنند ايستاده باشد و از سر دست‌ها تا زانوى آن را ببندند و شخص از جانب راست او بايستد و كارد يا نيزه يا خنجر را به گودال گردن او فروکند.5. در وقت ذبح اين دعا را بخواند:«وَجَّهْتُ وَجْهِىَ لِلَّذي فَطَرَ السَّماواتِ وَ الاَْرْضَ حَنِيفاً مسلماً وَ ما اَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ، اِنَّ صَلاتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْياىَ وَ مَماتِي لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، لاشَرِيکَ لَهُ، وَ بِذلِکَ اُمِرْتُ، وَ اَنَا مِنَ الْمُسْلِميِنَ. اَللّهُمَّ مِنْکَ وَ لَکَ، بسم‌الله وَ بِاللّهِ وَ الله‌اکبر، اَللّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنِّي».6. اگر مى‌تواند خودش قربانى را ذبح كند و اگر نتواند دست خود را روى دست قصّاب بگذارد.

1. از طرف راست جلوى سر بتراشد و اين دعا را بخواند:«اللّهُمَّ أعْطِني بِكُلِّ شَعْرَةٍ نُوراً يَومَ الْقِيامَةِ».2. موى سرخود را در منى در خيمه خود دفن نمايد و بهتر است پس از حلق، از اطراف ريش و شارب خود گرفته و ناخن‌ها را نيز بگيرد.

امورى كه در احرام عمره مستحب بود، در احرام حج نيز مستحب است. علاوه بر آن، مستحبات زير را نيز به‌قصد رجاء بجا آورد: پس از این‌که احرام بست و از مکه بيرون آمد، همین‌که بالاى بلندى اطراف مکه قرار گرفت، با صداى بلند لبّيك بگويد. و هنگامی‌که متوجّه مِنى شد بگويد: «اللّهُمَّ إيّاکَ أرْجُو، وَ إيّاکَ أدْعُو، فَبَلِّغْني أمَلِي، وَ أصلِحْ لي عَمَلِي».با تن و دلى آرام، با تسبيح و ذكر حق تعالى راه را ادامه دهد و چون به منى رسيد بگويد:«اَلْحَمْدُلِلّهِ الَّذي اَقْدَمَنِيها صالِحاً فِي عافِيَةٍ، وَ بَلَّغَنِي هذَا الْمَكانَ».سپس بگويد:«اَللّهُمَّ هذِهِ مِنى، وَ هِىَ مِمّا مَنَنْتَ بِهِ عَلَيْنا مِنَ الْمَناسِکِ، فَاَسْأَلُکَ اَنْ تَمُنَّ عَلَىَّ بِما مَنَنْتَ عَلى أنْبِيآئِکَ، فَإنَّما اَنَا عَبْدُکَ وَ فِي قَبْضَتِکَ».و اگر ممكن است شب عرفه را در منى بماند و به طاعت الهى مشغول باشد و بهتر آن است كه عبادات و خصوصاً نمازها را در مسجد خيف به‌جا آورد و پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب تعقيب گفته، سپس به‌سوی عرفات روانه شود و اگر بخواهد بعد از طلوع صبح روانه شود مانعى ندارد، ولى سنّت بلكه أحوط اين است كه تا آفتاب طلوع نكرده از وادي محسَّر رد نشود و روانه شدن پيش از صبح مكروه است، مگر براثر ضرورت، مانند بيمار و كسى كه از ازدحام مردم خائف باشد. چون به‌سوی عرفات حركت كند، اين دعا را بخواند:«اَللّهُمَّ اِلَيْکَ صَمَدْتُ، وَ اِيّاکَ اعْتَمَدْتُ، وَ وَجْهَکَ اَرَدْتُ، اَسْئَلُکَ اَنْ تُبارِکَ لىü فىü رِحْلَتىü، وَ اَنْ تَقْضِىَ لِي حاجَتىü، وَ اَنْ تَجْعلَنىü مِمَّنْ تُباهىü بِهِ الْيَوْمَ مَنْ هُوَ اَفْضَلُ مِنّüي».و تا رسيدن به عرفات لبّيك را تكرار كند.البتّه انجام بسيارى از اين مستحبات در حال حاضر مشكل است. آنچه را مى‌تواند انجام دهد و اگر نيّت انجام همه را داشته، خداوند ثوابش را مى‌دهد؛ ان‌شاءالله.

شکی نیست که علم و دانش همراه زمان در حال تطوّر و تکامل است؛ و همان‌گونه که در تعلیقه بر عروة الوثقى، مبحث عدم جواز تقلید ابتدایى از میّت، نوشته‌ایم، ممکن است بسیارى از مجتهدین زنده از مراجع گذشته اعلم باشند; چون مراجع زنده معلومات و دانش گذشتگان را به‌اضافه علوم جدیدى در اختیاردارند. بدین‌جهت ممکن است در بین مراجع میّت کسانى باشند که از مراجع زنده استعدادى قوی‌تر داشته باشند، ولى اطلاعات احیا ممکن است نسبت به اموات اقرب به‌واقع باشد و ملاک اعلمیت، اقربیّت به‌واقع است. همان‌گونه که ممکن است طبیب امروز از ابن‌سینا ماهرتر باشد; درحالی‌که استعداد بوعلى بیشتر بوده است. همچنین در سایر علوم; و روشن است که علم فقه و اصول از این قاعده کلی مستثنا نیست و این دو علم دائماً در حال تطوّر و تکامل است.‌